Skinfaxi - 01.07.1968, Blaðsíða 22

áður sýnt sig óhlutdrægar og íslenzka fram-
lagið alltaf orðið að láta í minni hlutann.
Ég bið afsökunar á því, að ég verð að
rifja upp kunningskapinn við sjálfan mig í
þessu sambandi, því einmitt hugsunin um
þetta olli mér talsverðu hugarstríði þessi ár.
Mér fannst það hlyti að vera öllu óréttlæti
öfugsnúnara, ef íslenzkir fræðimenn ennþá
einu sinni yrðu að standa ráðþrota með
kunnáttu sína í dönskum nefndum. Og í leit
minni að einhverju úrræði ræddi ég þetta
við nokkra danska lýðháskólamenn og alþýðu
leiðtoga fyrri hluta ársins 1946. Það skal
sagt þeim til heiðurs, að í þeirra eyrum var
efi minn og óvissa ekki neitt ókennilegt
mál. Þeim kom strax saman um það, að
allt myndi enda í gömlu blindgötunni, ef
dönsku sérfræðingarnir fengju að ráða öllu
og þjóðin sjálf kæmist ekki að. Þeir ákváðu
þessvegna að gera það sem í þeirra valdi stóð
til að hindra endurtekningu gamla fyrirkomu
lagsins, og árið 1947 sendu þeir áskorun til
danska þjóðþingsins um að handritunum yrði
skilað aftur til íslands. Allir leiðtogar lýðhá-
skólanna undirskrifuðu þessa áskorun og
birtu hana strax opinberlega. Hún vakti mikla
athygli og er óhætt að skoða hana sem einn
merkasta þáttinn í allri handritabaráttunni.
Við þessi afskipti lýðháskólanna risu upp
talsverðar deilur um málið, sem margir tóku
þátt í. Lýðháskólarnir í Danmörku eru al-
mennt skoðaðir sem háborg danskrar al-
þýðumenningar, og leiðtogar þeirra hafa allt-
af haft mikil bein eða óbein áhrif á þjóðþing
Dana. Það leyndi sér heldur ekki, að and-
stæðingum afhendingarinnar varð fremur ó-
rótt innanbrjósts og fyrsta fangaráð þeirra
var að bera stórmennskulegar brigður á sög-
kunnáttu lýðháskólanna. En þegar það reynd-
ist ókleyft að þröngva nægilegri undirgefni
upp á áhorfendur þeirra með yfirborðslegu
glamri, tóku andmælin á sig form hátíðlegrar
hneykslunar yfir því, að lýðháskólamenn
hefðu látið skoðanir sínar í ljós, áður en
handritanefndin hafði skilað áliti sínu. Fram-
lag þeirra var skoðað sem ókurteisi og jafn-
vel ofsókn gegn þeim mönnum, sem falið
hafði verið að rýna í sagnfræðilegar og laga-
legar heimildir og leita þar sannleika og rétt-
lætis. Einnig íslenzkir menn tóku þátt i þess-
um aga-lestri og skoðuðu þagnarmátann sem
einstakt meðal málinu til þrifa.
Ég hef nefnt þetta til að benda á það, hve
mikla þýðingu það fékk fyrir málið og allan
framgang þess, að danskir lýðháskólamenn
höfðu rofið vanabundna linku og atfylgisleysi
almennra skoðana á sérfræðilegu mati, löngu
áður en danska handritanefndin skilaði áliti
sínu árið 1951. Ef þagnarmátinn hefði verið
ríkjandi, er ekki ólíklegt að bæði almenning-
ur og hið opinbera hefði samið sig við gamla
útgáfu lærdómsdekursins og skoðað nefndar-
álitið sem endanlega afstöðu Dana til málsins.
Við verðum að athuga það, að spurulsemi um
íslenzk málefni hafði ekki tíðkast mikið í
Danmörku. — Danir höfðu alltaf látið sér
nægja það sem nefndirnar höfðu ráðstafað í
sambandi við ísland. En nú höfðu danskir
lýðháskólamenn vakið danskan almenning til
umhugsunar, og þegar nefndarálitið kom út,
var það lesið niður í kjölinn með allt öðrum
hætti en tíðkast hafði um slík rit. Danska
stjórnin hafði skipað nefndina og danskir
stjórnmálamenn tóku þátt í henni, en nú
gátu þeir tæplega lesið sitt eigið verk sér til
vitneskju, en urðu að hlusta á raddir þjóð-
arinnar sem komu hvaðanæfa.
Þessi framvinda var auðvitað þyrnir í aug-
um andstæðinganna, og sérstaklega fór það í
taugarnar á sumum fræðimönnum, að al-
menningur virtist ekki bera áætlaða virðingu
fyrir sparifötum sérfræðinganna. Stuttir pistl-
ar danskra alþýðumanna í blöðunum hölluð-
ust alltaf meira að fylkingararmi lýðháskóla-
manna. En þetta var ekki skoðað hættu-
legt meðan stjórn og þing gerði sínar ályktan-
ir samkvæmt hinu lærða verki. í öllum þeim
harðræðum, sem fram fóru, var þessvegna
stefnt að því, að hafa áhrif á stjórnmálamenn-
ina svo þeir yrðu ekki afhuga nefndarálitinu.
Þess ber að geta, að sjónarmið ritsins útilok-
uðu ekki samningstilraunir, en þegar fór að
bera á því að danskur þjóðarmetnaður, und-
ir vísindalegu yfirvarpi, hafði náð tökum á
allmörgum stjórnmálamönnum, færðu and-
stæðingar afhendingarinnar sig upp á skaftið
og notuðu eingöngu neikvæðu atriðin í her-
ferð sína gegn íslandi. Þeim kom meira að
segja til hugar, að tala um handritin sem
arfleifð og undirstöðu danskrar menningar.
Sjónleikurinn fór fram í mörgum mynd-
um, bæði í blöðunum og við opinberar sýn-
ingar á handritunum, og við þau tækifæri
voru handritin ekki kölluð íslenzk en heft á
22
SKINFAXI