Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.2004, Blaðsíða 42

ÚRDRÁTTUR úr skýrslu Loxísu Ólafsdóttur um rannsókn á áhrifum hxíldar á
heilsu og öryggi sjómanna
Haustið 2001 hófst rannsókn Lovísu
Ólafsdóttur á áhrif hvíldar á andlegt og
líkamlegt heilsufar sjómanna. Haustið
2002 ákvað samgönguráðuneytið að nýta
þær upplýsingar, sem þegar lágu fyrir og
styrkja frekari rannsóknir, sem lið í for-
vörnum í öryggismálum sjómanna.
Rannsóknin nær til skoðunar á svefn-
gæðum, svefnlengd, hreyfingu,
svefni/vökumynstri, svefnskeiði einstak-
linga á sex klukkustunda vaktavinnu-
kerfi og á heilsufari sjómanna almennt.
Einstakir rannsóknarþættir
og rannsóknaraðferðir
Flestir eru sammála um að samspilið á
milli vinnufyrirkomulags, hvíldar og
dægursveiflu, sé mikilvægt þegar áhrif
vaklavinnu eru skoðuð og þá ekki síst
þegar skoðaðir eru orsakaþættir slysa.
í fyrri hluta skýrslunnar fjallar höfund-
ur um megináhrif streitutengdra þátta á
líðan og heilsu manna, s.s. streitustig,
einhæfa hreyfivinnu, álagskvilla og áhrif
vaktavinnu á hvíld. Niðurstöður þessa
hluta rannsóknarinnar eru ekki bundnar
við sjómenn heldur eiga við um vakta-
vinnufólk almennt.
í siðari hluta skýrslunnar fjallar höf-
undur um rannsókn á áhrifum svefn-
mynsturs og svefngæða sjómanna á
heilsu þeirra og öryggi þegar unnið er á
sex klukkustunda vaktavinnukerfi. Sú
rannsókn byggir á þremur ólíkum spurn-
ingalistum og svefnmælingum.
Niðurstöður
Fyrri hluti almenn dhrif:
Áhrif vaktavinnu á almennt heilsufar, s.s.
andlegt og líkamlegt álag, hefur verið
rannsakað talsvert til þessa. Fram kemur
að áhrifin eru nokkuð einstaklingsbund-
in auk þess sem aldur skiptir máli. Peir
sem komnir eru yfir 40 - 45 ára aldur
eiga erfiðara með að aðlaga sig vakta-
vinnu. Jafnframt kemur fram að þeir,
sem eru kvöldsvæfir og morgunhressir,
eiga mun verra með að aðlagast síbreyti-
legu vaktafyrirkomulagi heldur en þeir
sem vaka fram eftir á kvöldin og finnst
gott að sofa á morgnana.
Lovísa Ólafsdóttir
Komið hefur í ljós að hætta á melt-
ingafærasjúkdómum eykst merkjanlega
ásamt hjarta- og æðasjúkdómum en þar
mælist þrisvar sinnum hærri tíðni eftir
20 ára vaktavinnu.
Félagsleg áhrif vaktavinnu eru tölu-
verð. Rannsóknir hafa sýnt að þeir sem
vinna vaktavinnu upplifa skerðingu á al-
mennu félagslífi. Vinna á óreglulegum
tímum gerir það að verkum að erfiðara
er að umgangast fjölskyldu og vini eða
stunda önnur áhugamál sem eru á reglu-
legum tímum.
Síðarí hluti - áhrif á sjómcnn:
Rannsóknin byggir á þremur mismun-
andi spurningalistum sem lagðir voru
fyrir þátttakendur.
Sá fyrsti byggir á matstæki sem nefnist
“Model of Human Occupation” eða
“Heilsutengd lífsgæði” sem er staðlað
próf. Talnalegar niðurstöður eru settar
fram á svokölluðum t-kvarða sem ætíð
hefur meðaltalið 50 og staðalfrávikið 10.
Reynslan hefur sýnt að frávik nálægt
hálfu staðalfráviki hefur klíníska merk-
ingu, þannig að einstaklingur sem hefur
lækkaða einkunn sem nemur 5 punktum
eða meira, má gera ráð fyrir að einhverju
sé ábótavant í heilsu hans.
Þá var spurningalisti lagður fyrir þátt-
takendur sem byggir á rannsóknum á
vegum geðdeildar Landspítalans Há-
skólasjúkrahúss um svefn og svefnvanda-
mál. Þar er að mestu byggt á huglægu
mati einstaklinga.
Að lokum voru valdir 24 einstaklingar
af handahófi úr hópnum, sem tóku þátt í
svefnmælingum, og fengust niðurstöður
hjá 17 þeirra.
Meginmarkmið með heildarrannsókn
þessari var að tengja saman álag í vinnu,
gildi góðrar hvíldar sem lið í að draga úr
slysum, fækka veikindadögum, auka af-
köst og þar með eíla heilsu og vellíðan
sjómanna.
Hér á eftir verða raktar helstu niður-
stöður hvers rannsóknarstigs fyrir sig:
Niðurstöður úr fyrsta hluta
rannsóknarinnar um „heilsu-
tengd lífsgæði”
a) Streita.
Vinnuumhverfi sjómanna er sérlega flók-
ið umhverfi, þar sem vellíðan einstak-
linga í vinnu veltur mikið til á hæfni ein-
staklinga til samskipta; stjórnenda um
borð og stjórnenda útgerðarfélagsins í
landi. Mikið álag hvílir því á skipstjór-
um, sem oftar en ekki lenda í erfiðri að-
stöðu við að mæta kröfum útgerðarfé-
lagsins annars vegar og kröfum áhafnar-
innar hins vegar.
b) Hávaðamengun.
Truflanir úr vinnuumhverfinu auka veru-
lega á andlegt álag og hafa áhrif á svefn-
truflanir. Hér er einkum átt við hávaða
og loftræstingu. Engar mælingar hafa
verið gerðar eða teknar saman hér á
landi um hávaða um borð í skipum.
Mælingar um borð í norskum skipum
leiddu í ljós hávaða á bilinu 65 - 90 desi-
bel við þilfar, í vistarverum og stýrishúsi,
en allt að 110 desibel í vélarrúmi. (Til
samanburðar má benda á að venjulegt tal
eða samræður mælast um 70 desíbel og
hávaði frá ryksugu rnælist um 80 desí-
bel). Hjá meirihlula íslenska flotans má
sjá á hönnun skipa að svefnaðstaða ein-
staklinga er beggja vegna lestarrýmisins,
sem gefur til kynna enn meiri hávaða
þegar troll er dregið inn og sleppt út. Um
er að ræða hvellan og snarpan hávaða. í
42 - Sjómannablaðið Víkingur