Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 31

Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 31
(1973) varð fyrst til að reyna sundur- greiningu ísaldarhraunanna á Reykja- vikursvæðinu og skiptir hún hraunun- um upp í sjö deildir. Var hún þar um margt á réttri braut. Ritgerð hennar hefur þó lítið verið haldið á lofti. Sú grein sem hér fer á eftir er byggð á athugunum sem framkvæmdar voru á vegum Orkustofnunar í Mosfellshreppi haustið 1976 (Árni Hjartarson og Þór- ólfur Hafstað 1977) og smáerindi sem haldið var á ráðstefnu Jarðfræðafélags- ins haustið 1977. GRÁGRÝTI Nafngiftin grágrýti er gamalgróin á tungu íslenskra jarðfræðinga. Hún var fyrst notuð á basalthraun þau, sem mynda berggrunn Reykjavikur en síðan var nafnið yfirfært á allt það basalt, sem svipar til þessara hrauna, þ. e. var ferskt, fremur grófkornótt og gráleitt á að líta. Enn síðar var heil jarðsöguleg myndun kennd við það, grágrýtis- myndunin. Þótti mönnum sem grá- grýtishraun væru einkennandi berg fyrir yngsta hluta islenska berggrunns- ins. Brátt kom þó í Ijós, að það var ekki einhlítt. Þá var tekið upp á því, að láta orðið grágrýtismyndun tákna fast- ákveðið tímaskeið, hvort sem þar fyndist grágrýti eða ekki. Það er hin almennt viðurkennda merking orðsins nú. Orðið virðist þó vera að víkja úr daglegri notkun jarðfræðinga, en ný að koma í staöinn. Á síðari árum hafa margir reynl að skilgreina grágrýtið bergfræði- lega og finna því stað í hinu alþjóðlega flokkunarkerfi basalts. Það mun þó varla takast, til þess hefur orðið grágrýti allt of viða og ruglingslega merkingu. Alþjóðlega orðið dolerit, fyrir grá- grýti, er einnig fremur óheppilegt. Á ensku er þetta orð mjög oft notað um það berg, sem hérlendis er nefnt diabas, þ. e. djúpbergstegund, og getur Jjví valdið meinlegum misskilningi. Þótt grágrýtið sé þannig hálfgert ólánsorð, er Jaað orðið svo tungutamt, að ekki tjáir að ganga framhjá Jjví. Hér á eftir nota ég orðið í sinni upprunalegu merkingu um gráleitl ferskt grófkorna basalt. Þar með er ekki gefið neitt i skyn um uppruna, aldur eða efnasamsetn- ingu, aðeins ytra útlit. I J^essari grein verður kvartertím- anum skipt í ár- og síðkvarter og teljast skiptin verða við Brunhes-Matyuama segulskiptin fyrir 700.000 árum. Þetta er í samræmi við nýjustu skilgreiningar á mótum grágrýtis- og móbergsmynd- unarinnar. SUNDURGREINING GRÁGRÝTISINS Eins og allir vita, sem eitthvað hafa fengist við kortlagningu á hraunum, er ýmsum erfiðleikum bundið að greina þau sundur í einstök hraun. Þau eru oft hvert öðru lík, hvað bergfræðilega upp- byggingu varðar. Auk Jress er innri gerð einstakra hrauna oft breytileg frá einum stað til annars. Sérstaklega er J)etta áberandi með ólívíndíla. Svonefnd pikrít hraun, sem eru sjaldgæf tegund dyngjuhrauna, geta t. d. verið nær díla- laus á yfirborði, en með meira en 50% ólívíndíla við botn. Rofið er Jtað skammt á veg komið í nágrenni Reykjavíkur, að sjaldan sér á nema eitt eða tvö hraunlög í hverri opnu. Aldursröð jarðlaganna er þvi oft óljós. Kjarnaborholur koma þó að góð- 109
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.