Náttúrufræðingurinn - 1985, Side 18

og hluti af spennuorkunni berst burtu
sem jaröskjálftabylgjur. Misgengið
sem myndast getur verið tugir eða
jafnvel hundruð kílómetra að lengd,
og fer stærð jarðskjálftans að nokkru
leyti eftir því. Ef jarðskjálftinn er mik-
ill, getur losnað um spennuna á stóru
svæði. Það tekur því langan tíma, tugi
eða hundruð ára, fyrir flekahreyfing-
arnar að byggja spennuna svo upp, að
aftur megi búast við miklum skjálfta á
sömu slóðum.
Samkvæmt þessum hugmyndum eru
því upptakasvæði nýafstaðinna land-
skjálfta tiltölulega örugg. Á sama hátt
má álykta að líkur fyrir stórum jarð-
skjálftum í næstu framtíð séu miklar á
þeim svæðum við flekamótin, þar sem
langt er liðið frá síðasta stórskjálfta.
Slík svæði eru kölluð skjálftaeyður.
Með því að kanna jarðskjálftasöguna
má þannig afmarka þau svæði, sem
líklegust eru til að bresta í náinni fram-
tíð, og beina athyglinni að þeim. Því
stærri sem eyðan er og því lengra sem
liðið er frá síðasta stóra jarðskjálfta,
þeim mun stærri er yfirvofandi jarð-
skjálfti líklegur til að verða.
Þessi aðferð er nothæf fyrst og
fremst þar sem flekamót eru einföld
og skýrt afmörkuð eins og víða er um-
hverfis Kyrrahafið (sjá 1. mynd). Þar
hafa margir meiri háttar jarðskjálftar á
síðustu 15 árum einmitt orðið í
skjálftaeyðum senr búið var að benda
á (McCann og fleiri 1979). Erfiðara er
að beita aðferðinni þar sem flekamót
eru óskýr og skjálftavirknin er dreifð
yfir breitt svæði eins og víða er í sunn-
an- og austanverðri Asíu, til dæmis í
Kína. Þar verður að beita öðrum að-
ferðum til að afmarka verðandi upp-
takasvæði, og verður komið nánar að
því síðar.
FORBOÐAR JARÐSKJÁLFTA
Segjum nú sem svo, að búið sé að
ákvarða upptakasvæði næsta stóra
jarðskjálfta. Þá liggur næst fyrir að
reyna að ákvarða, hvenœr búast megi
við honum. Fyrst er eðlilegt að kanna
sögu fyrri skjálfta á svæðinu. Tímabil
milli stórra jarðskjálfta á sama svæði
eru sjaldnast mjög reglubundin, en þó
má fá hugmynd um það hvort þau
skipti hundruðum ára eða ef til vill
ekki nema tugum. Til þess að ákvarða
tímann betur þarf að gera mælingar og
athuganir sem beinast að því að finna
breytingar senr túlka nregi sem beinan
undanfara jarðskjálftans. Hér þarf að
styðjast við reynslu og fræðilegar
kenningar um það hverju nregi búast
við.
Víða um heim hafa verið gerðar
mælingar sem sýna einhvers konar
breytingar á undan stórunr jarðskjálft-
um. Þessar mælingar hafa verið nokk-
uð tilviljanakenndar, enda sjaldnast
gerðar með neins konar vitneskju um
verðandi atburð í huga, og oftast til-
kynnt um niðurstöðurnar eftir að jarð-
skjálftinn varð. Fátítt er að mælst hafi
breytingar á tveimur eða fleiri ólíkunr
þáttum á undan sama jarðskjálftan-
um. Það hefur því verið erfitt að túlka
breytingarnar og gera heildarlíkan af
tengslum þeirra við skjálftann. Af slík-
um mældum breytingum má nefna
breytingar á rafleiðni jarðskorpunnar,
aukning á útstreymi radons, sem er
lofttegund mynduð við geislavirkni í
jarðskorpunni, óeðlilegar jarðskorpu-
hreyfingar svo sem landris og halla-
breytingar, breytingar á jarðvatni,
streymi í lindum, grugg og loftbólur í
vatni,breytingar á segulsviði og fleira.
Einnig er til fjöldi sagna um óeðlilega
hegðun dýra, torkennileg ljós og
bjarma á himni, og sérkennilegt veður
á undan jarðskjálftum.
Þegar þessi reynsla er metin verður
að hafa það í huga að sumar af þessum
breytingum hefðu getað mælst eða
12