Náttúrufræðingurinn - 1985, Side 28

skjálftar séu einstæðir í sögunni, eða
hvort eitthvað sé líkt með fyrri skjálft-
um. Athugum til dæmis skjálftana
1784, en þeir hófust með miklum kipp
14. ágúst. Eftir tjónasvæði hans að
dæma, er hann líklega stærsti jarð-
skjálfti, sem orðið hefur á íslandi á
síðari öldum, gæti verið allt að 7,5 stig.
Mest var tjónið í Biskupstungum, á
Landi, í Efri-Holtum, á Skeiðum og
ofarlega í Grímsnesi. Djúpar sprungur
mynduðust í Efri-Holtum og verður að
teljast líklegt að þar sé upptaka skjálft-
ans að leita, en ekki er það þó fullvíst.
Tveimur dögum síðar varð annar
skjálfti, sem olli tjóni aðallega í Flóa,
Ölfusi og neðarlega í Grímsnesi. Þessi
kippur var minni en sá fyrsti, þó varla
undir 6,5 stigum. Ýmislegt er líkt með
skjálftunum 1784 og 1896. í bæði
skiptin hefjast umbrotin með miklum
jarðskjálftum austan til á svæðinu, en
síðan verða minni kippir vestar, þar til
meginhluti svæðisins hefur komið við
sögu.
Ef skyggnst er enn lengra aftur í
tímann má finna fleiri dæmi um svip-
aða atburðarás. Árið 1732 varð jarð-
skjálfti í Landssveit, og tveimur árum
síðar annar í Flóa. Árið 1630 voru
skjálftar í Landssveit og má enn sjá
sprungur sem þá mynduðust við bæinn
Minnivelli. Þremur árum síðar voru
skjálftar í Ölfusi. í enn eldri heini-
ildum má finna dænii um jarðskjálfta,
þar sem meginhluti svæðisins kemur
við sögu, þó ekki megi af heimildun-
um ráða hvort skjálftavirknin færðist
frá austri til vesturs eða öfugt. Árið
1389 voru jarðskjálftar sem felldu hús,
líklega austast á svæðinu, skjálfti 1391
olli tjóni í Grímsnesi, Ölfusi og Flóa.
Skjálftar árið 1339 felldu hús á svæð-
inu allt austan frá Rangárvöllum vest-
ur í Flóa. Telja verður líklegt í ljósi
reynslu síðari alda, að þar hafi fleiri en
einn kippur komið við sögu. I sam-
bandi við jarðskjálfta árið 1294 er get-
ið um að jarðsprungur hafi myndast
bæði á Rangárvöllum og Skeiðum, og
verður á sama hátt að álykta að þær
hafi ekki myndast í einum skjálfta.
Allir þeir skjálftar eða skjálftahvið-
ur sem hér voru taldar hafa það sam-
eiginlegt að taka til mikils hluta jarð-
skjálftasvæðisins, og þar sem heimildir
eru bestar má sjá, að skjálftavirknin
byrjar austan til á svæðinu og færist
síðan vestur á bóginn (Páll Einarsson
og fleiri 1981). Tíminn, sem hviðan
stendur yfir hverju sinni, er breyti-
legur, allt frá tveimur dögum upp í
þrjú ár. Tíminn milli hviðanna er einn-
ig breytilegur. Stysta bilið er 45 ár, og
meðaltími milli hviða er um 100 ár.
Það er þó líklega of há tala, því þá er
talið með langa bilið milli 1391 og 1630
sem líklega stafar af heimildaleysi
frekar en skjálftaleysi. Þetta er einmitt
sá tími í íslandssögunni sem heimildir
eru eina gloppóttastar um. Með ösku-
lagarannsóknum hefur til dæinis verið
sýnt fram á, að á þessu tímabili urðu
stórgos, sem engar ritaðar heimildir
eru til um. Ef þetta bil er frátalið, er
lengsta þekkta tímabil milli hviða 112
ár. Þetta er athyglisvert í ljósi þess að
nú eru liðin 88 ár frá síðustu skjálfta-
hviðu af þessu tagi.
Nú má reikna út tölfræðilegar líkur
á því að næsta hviða verði innan ein-
hvers ákveðins tíma, en útkoman fer
talsvert eftir því, hvaða forsendur
menn gefa sér og hvernig áreiðanleiki
heimildanna er metinn. Það getur þó
vart talist óhófleg svartsýni að áætla
meira en 80% líkur á því að næsta
hviða verði innan 25 ára.
Nú er rétt að taka fram að und-
angengnar vangaveltur eiga einungis
við um þá skjálfta sem ganga yfir stór-
an hluta skjálftasvæðisins. En að fleiru
þarf að hyggja, því staðbundið tjón
hefur orðið í miklu fleiri jarðskjálftum
22