Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 32

sögðu einnig við þessar mælingar.
Með þessu mæiakerfi má staðsetja
upptök skjálfta á svæðinu með allgóðri
nákvæmni og ákvarða stærð þeirra.
Þannig má fá upplýsingar um það hvar
helstu brestirnir eru í jarðskorpunni,
og einnig fylgjast með því hvernig
jarðskorpan bregst við áður en hún
brestur í stórum jarðskjálfta.
Radonmælingar hafa verið gerðar á
nokkrum stöðum síðan 1978. Mæling-
arnar eru gerðar á vegum Raunvís-
indastofnunar Háskólans og fara
þannig fram, að vatnssýni eru tekin úr
borholum á fáeinna vikna fresti og
radoninnihald þeirra mælt. Þessar
mælingar hafa skilað mjög áhugaverð-
um árangri (Egill Hauksson og J.
Goddard 1981). Árið 1978 urðu
nokkrir skjálftar í Landssveit að stærð
2,7-4,0. Á undan þeim mældust
greinilegar óreglur á útstreymi radons.
Óreglurnar voru skýrastar á Flúðum,
og eru það einhver bestu dæmin um
radonóreglu á undan skjálftum sem
þekkt eru í heiminum (6. mynd).
Á vegum Veðurstofunnar eru gerð-
ar þenslumælingar á nokkrum stöðum.
Mælitæki er komið fyrir í borholu á
nokkurra tuga til hundruða metra dýpi
og skynjar hvernig jarðskorpan þenst
út eða dregst saman. Mælingarnar eru
skráðar á sírita og má þannig fá sam-
fellt yfirlit um það hvernig spenna
safnast upp. Bæði þenslu- og radon-
mælingarnar hafa verið gerðar í sam-
vinnu við bandarískar vísindastofnan-
ir, og hafa verið kostaðar af þeim að
hluta.
Fjarlægðarmælingar hafa einungis
verið gerðar í litlum mæli enn sem
komið er. Fastmerkjum er þá komið
fyrir með nokkurra kílómetra millibili,
og fjarlægð milli þeirra mæld með
leysigeisla. Við endurteknar mælingar
má þannig sjá ef annar punkturinn
hreyfist miðað við hinn, jafnvel þó
hreyfingin nemi aðeins fáeinum sentí-
metrum.
Mælingarnar, sem hér var getið eru
þýðingarmiklar svo langt sem þær ná,
en betur má ef duga skal. Endurbæta
þyrfti skjálftamælingarnar, hanna full-
komnari nræla og bæta við þá sem fyrir
eru. Þá þyrfti að setja upp síritandi
hallamæla á nokkrum stöðum, og gera
hæðarmælingar á mælilínum langsum
og þversum yfir svæðið. Með því móti
mætti sjá ef einhver hluti svæðisins
tæki að rísa óeðlilega. Endurteknar
mælingar á þyngdarkrafti jarðar gætu
einnig gefið vísbendingar um slíkt ris.
Ef land rís meira en 5 cm, veldur það
mælanlegri breytingu á rissvæðinu. Þá
þyrfti að gera fjarlægðarmælingar á
neti fastpunkta, sem næði yfir allt
skjálftasvæðið. Þannig mætti fylgjast
með því hvernig jarðskorpan aflagast
þegar spenna hleðst upp í henni. Setja
þyrfti síritandi vatnshæðarmæla á
nokkrar borholur til að fylgjast með
breytingum á jarðvatni.*
En allar þessar mælingar kosta
nokkurt fé, og við óbreyttar aðstæður
verður ekki hægt að sinna þeim svo
nokkru nemi. Til eru þó mælingar og
athuganir, sem hægt væri að gera með
aðstoð heimamanna að kínverskri
fyrirmynd án verulegra fjármuna. Hér
mætti nefna til dæmis mælingar á
vatnshæð í borholum. Víða á Suður-
landi eru borholur, sem ekki eru not-
aðar til vinnslu á heitu eða köldu
vatni. Með lítilli fyrirhöfn mætti koma
fyrir útbúnaði til að mæla hvar vatns-
borðið er í þeim. Þá mætti fylgjast
með rennsli í sjálfrennandi lindum og
* Sumariö 1984, eftir að grein þessi fór í prent-
un, voru gerðar umfangsmiklar fjarlægðar-
mælingar á Suðurlandi á vegum Orkustofn-
unar og Raunvísindastofunnar Háskólans. Þá
voru mældar hæðarmælingalínur og gerðar
þyngdarmælingar á vegum Orkustofnunar.
26