Náttúrufræðingurinn - 1985, Side 43

rafeindina og launeindirnar sem eina
heild. Það hefur í raun lítinn sem eng-
an tilgang að greina rafeindina frá
launeindasjónum.
Imyndum okkur nú, að við höfum
kassa og í honum sé ein, því sem næst
kyrrstæð, rafeind. Gerum ráð fyrir, að
unnt sé að taka augnabliksmynd af
innihaldi kassans, mynd sem sýnir all-
ar öreindir í kassanum þ.m.t.
launeindir. Það er vissulega ógerlegt
að taka þannig mynd í raun og veru,
en umræðunnar vegna skuluni við
samt gera ráð fyrir að slík myndataka
sé gerleg. Hugsum okkur, að á mynd-
inni kæmu fram tvær rafeindir og ein
jáeind. Þá vitum við, að jáeindin og
önnur rafeindin eru launeindapar, því
að ekki er fyrir hendi í kassanum næg
orka til myndunar tveggja nýrra ör-
einda. Við gerðum nefnilega ráð fyrir,
að upphaflega rafeindin hefði hverf-
andi hreyfiorku. Hins vegar er ókleift
að vita, hvor rafeindanna tveggja, sem
fram komu á myndinni, er upphaflega
rafeindin og livor er launrafeindin.
Allar rafeindir eru eins. Það er ekki
unnt að marka eða merkja öreindir á
neinn hátt. Við verðum því að hugsa
okkur rafeindina sem ský af rafeindum
og jáeindum. Fjöldi rafeindanna er
einum meiri en fjöldi jáeindanna og
allar öreindirnar að einni undanskil-
inni eru Iauneindir. I hita þessarar frá-
sagnar af launeindum niá ekki gleyma
því, að þær eiga sér enga raunverulega
tilvist, en eru einungis hjálpartæki
hugsunarinnar við að henda reiður á
eðli öreinda. Það er því út í hött að
hugsa sér, að á einhverju tilteknu
augnabliki sé til einhver ákveðinn
fjöldi launeinda.
Áður en við segjum skilið við raf-
eindina í kassanum skuluni við gefa
henni mikla hreyfiorku, meiri hreyfi-
orku en nemur massaorku tveggja raf-
einda. Ef við athugum rafeindina eftir
nokkra stund er hugsanlegt, að hreyfi-
orka upprunalegu rafeindarinnar hafi
breyst í tvær öreindir, rafeind og já-
eind, sem eru nú raunverulegar, því að
næg orka er fyrir hendi til myndunar
þeirra. Við vitum því oftast ekki,
hversu margar öreindir eru til staðar
við gefnar aðstæður. Það er ekki til
nein rétt kenning, sem lýsir einungis
einni öreind. Reyndar má segja sem
svo, að alltaf séu fyrir hendi hversu
margar launeindir sem vera skal.
Komist launeindirnar í tæri við orku,
geta þær étið hana upp og þannig orð-
ið raunverulegar öreindir. Þessi út-
skýring er auðvitað mjög ævintýraleg,
en eins og áður er nel'nt, verður slíkur
ævintýrablær ekki umflúinn, ef við ætl-
um að fjalla um þessi fræði á nokkurn
veginn mæltu máli.
VÍXLVERKANIR
Síðasta efnið, sem mig langar að
fjalla um, er víxlverkun einnar öreind-
ar við aðrar. Hér munu launeindir
halda áfram að koma við sögu. Áður
en við ræðum víxlverkun öreinda
skulum við rifja örlítiö upp um víxl-
verkun hluta almennt. Hvernig veit
epli, sem losnar frá trjágrein, að það á
að falla til jarðar? Einfalda skýringin
er náttúrulega sú, að jörðin togi í eplið
með krafti, sem við nefnum þyngdar-
afl. Nákvæmar er þetta skýrt á þá
lund, að jörðin, eins og reyndar allir
hlutir með einhvern massa, myndi
þyngdarsvið í rúminu umhverfis sig.
Þyngdarsviðið á sér raunverulega til-
vist og er ekki bara hentugt hjálpar-
tæki til að útskýra af hverju hlutir
detta. Ef við gætum með einhverju
móti látið jörðina hverfa sporlaust
tæki það þyngdarsvið jarðarinnar
nokkra stund að hverfa. Upplýsingar
þær, að jörðin væri horfin, myndu
ekki breiðast út nema í hæsta lagi með
hraða ljóssins.
37