Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 3

Ólafur Karvel Pálsson:
Fæða botnlægra fiska
við ísland
INNGANGUR
Fæðu fiska við ísland mun fyrst get-
ið í vísindalegri ritgerð, og jafnvel í
rituðu máli í Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar (1772). Þar
er fæðu ýsu og steinbíts lýst í örstuttu
máli. Fæðu fiska er þó fyrst lýst að
marki árið 1829, þegar Friedrich Fab-
er birtir lýsingu sína á fiskum umhverf-
is landið, þ. á m. lýsingu á fæðu 33
tegunda sjávarfiska. Bjarni Sæ-
mundsson (1926) Iýsir fæðu 92 sjávar-
fiska, eða flestra tegunda sem þá voru
þekktar umhverfis ísland.
Síðustu 50 árin hafa birst 19 ritgerð-
ir þar sem fjallað er um fæðu tillölu-
lega fárra fisktegunda hverju sinni eða
14 tegunda sjávarfiska alls (sjá heim-
ildaskrá). í þessum ritgerðum hafa al-
mennar lýsingar á fæðunni smám sam-
an vikið fyrir nákvæmari magnlægum
aðferðum. Af einstökum fiskum hefur
athygli manna oftast beinst að þorski,
en einnig nokkuð að ýsu og karfa. Á
fjórða áratug aldarinnar var fæða síld-
ar (Clupea harengus L.) rannsökuð
ítarlega, einkum með tilliti til tengsla
milli aflamagns og ætis. Rannsóknir á
10 fisktegundum öðrum byggjast á
fremur takmörkuðum gögnum. Þessar
tegundir eru: Loðna (Mallotus villosus
(Miill.)), kolmunni (Micromesistius
poutassou (Risso)), lýsa (Merlangius
merlangus merlangus (L.)), steinbítur,
mjóni (Lumpenus lampretaeformis
(Walbaum)), stórkjafta (Lepidor-
hombus whiffiagonis (Walbaum)),
langlúra (Glyptocephalus cynoglossus
(L.)), skrápflúra (Hippoglossoides
platessoides limandoides (Bloch)),
sandkoli (Limanda limanda (L.)), og
þykkvalúra (Microstomus kitt (Wal-
baum)). í heild má segja, að fyrirliggj-
andi upplýsingar um fæðu fiska við
ísland séu fremur takmarkaðar hvað
varðar uppsjávarfiska, að síld undan-
skilinni, en gefi hins vegar góða mynd
af fæðunámi mikilvægra botnlægra
fiskstofna.
Síðustu ár hefur athygli sjávarlíf-
fræðinga beinst í vaxandi mæli að
fæðutengslum sjávarlífvera, ekki síst
fiska. Pessi áhugi er ekki eingöngu af
hreinum fræðilegum toga, heldur ráða
hér einnig hagnýtingarsjónarmið í
tengslum við stjórnun fiskveiða. Vax-
andi nýting sífellt fleiri dýrastofna
hafsins hefur leitt til einskonar inn-
byrðis samkeppni milli botnlægra fisk-
stofna og fiskveiða um uppsjávarfiska,
þar sem uppsjávarfiskar eru yfirleitt,
ef ekki ávallt, mikilvæg bráð fyrir
botnlægar fisktegundir. Nærtækt og
vel þekkt dæmi í þessu sambandi er
mikilvægi loðnu í fæðunámi þorsks, en
þessir fiskstofnar eru aftur megin-
grundvöllur íslensks efnahags. Hér er
loðnuflotinn í hlutverki ræningja á
Náttúrufræðingurinn 55(3), bls. 101-118, 1985
101