Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 18

vægasti þátturinn, þegar að því kemur
að gera líkan af fæðutengslum nytja-
stofna á íslandsmiðum. Mikilvægustu
fæðutengsl nytjastofna felast í tiltölu-
lega fáum tegundum ræningja og bráð-
ar. Afrán þorsks á loðnu, karfa, kol-
munna, þorski og rækju og afrán ann-
arra ræningja á loðnu og rækju svo og
afrán skrápflúru á þorski virðist ná yfir
markverðustu fæðutengslin.
Það væri verðugt verkefni að þróa
hentugt líkan til þess að meta vægi og
áhrif þessara tengsla. Væri það mark-
vert skref á sviði hafrannsókna og
stjórnar fiskveiða hér á landi.
HELSTU NIÐURSTÖÐUR
Loðna er langmikilvægasta fæða
þorsks við ísland, og má gera ráð fyrir
að hlutur hennar í heildarfæðu þorsk-
stofnsins nemi 30—40%. Fæðunám
þorsksins er þó breytilegt eftir árum,
árstíma og svæðum. Auk loðnu er
karfi aðalfæða þorsks að vetrarlagi, en
kolmunni og ljósáta á sumrin. Svæðis-
bundnar breytingar í fæðu þorsks eru
mestar á rækju og ljósátu auk karfa og
kolmunna. Fæða þorsks er mjög
breytileg eftir lengd hans, og breytist
frá svifdýrum, botndýrum og rækju
hjá minni þorski yfir í uppsjávarfiska
og botnlæga fiska með vaxandi lengd
þorsksins.
Sambandinu milli lengdar þorsks og
meðalfæðumagns í maga má lýsa með
veldisjöfnu. Árstímabreytingar virðast
ekki áberandi í þessu tilliti.
Sjálfrán á sér einkum stað í byrjun
vetrar hjá þorski, og er mest áberandi
hjá stærsta þorskinum. Sjálfránið
beinist einkum að tveggja ára og yngri
þorski.
Ýmis botndýr, einkum burstaorm-
ar, slöngustjörnur og önnur skrápdýr,
eru aðalfæða ýsu við ísland. Ljósáta
og önnur svifdýr eru mikilvægari sem
fæða fyrir smærri ýsu. Stundum er fisk-
bráð, t. d. loðna, talsverður hluti fæð-
unnar hjá stærstu ýsunni.
Fæðunám ufsa gefur sterklega til
kynna að hann haldi sig einkum upp-
sævis, þar sem ljósáta er aðalfæða ung-
viðisins, en loðna og smokkfiskur að-
alfæða stærri ufsa.
Fæða steinbíts einkennist af sérhæf-
ingu á ýmsu harðmeti botndýrafán-
unnar, einkum slöngustjörnum.
í fæðu karfa er dýrasvif yfirgnæf-
andi, sér í lagi ljósáta, en einnig eru
krabbaflær áberandi í fæðu ungviðis-
ins.
Slöngustjörnur eru kjörfæða skráp-
flúru við ísland, einkum fyrir stærri
fiskinn og er hlutdeild þeirra og ann-
arra botndýra yfirgnæfandi í öllum
lengdarflokkum. Um þriðjungur fæð-
unnar er dýrasvif og fiskbráð, einkum
þorskur (seiði) og loðna.
I fæðu skarkola ber mest á bursta-
ormum og samlokum.
í vistfræðilegu tilliti má flokka þær
fisktegundir, sem hér hefur verið fjall-
að um, í þrennt: Karfi og ufsi eru upp-
sjávarfiskar, sem lifa einkum á dýra-
svifi eða uppsjávarfiskum. Ýsa,
steinbítur, skrápflúra og skarkoli eru
fyrst og fremst botndýraætur, en éta
þó stundum fiskbráð. Fæða þorsks er
hins vegar fyrst og fremst fiskbráð,
einkum uppsjávarfiskar.
Sérstaða þorsks með tilliti til afráns
er þó mun víðtækari. Þorskstofninn er
ekki aðeins langstærstur botnlægra
fiskstofna við ísland, heldur beinist
afrán hans á fiski einkum að nytja-
stofnum á íslandsmiðum og á alþjóð-
legum hafsvæðum. Af þessu leiðir að
afrán þorskstofnsins er ekki aðeins
mjög athyglisvert í vistfræðilegu tilliti,
heldur einnig mikilvægt í efnahagslegu
samhengi.
116