Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 19

11. mynd. Togsprungur og lóðréttir hlutar
siggengja geta aðeins náð ákveðnu dýpi, d,
því ef þær verða dýpri breytast þær í sig-
gengi með um 70° halla. — Extension frac-
tures can reach only some crítical depth d,
below which they change into ordinarily
dipping normal faults.
gosbeltið í heild, og hún væri nægilega
mikil til þess að mynda tuga metra
breiðar sprungur, mætti búast við því
að sprungurnar yrðu tuga kílómetra
langar, þ. e. næðu langs eftir því gos-
belti sem þær tilheyrðu. Svo er ekki,
og er það auðskýrt ef gangar valda
sprungunum, því þá deyr togspennan
út við lárétta enda ganganna, þannig
að yfirborðssprungur verða ekki lengri
en þeir gangar sem mynda þær.
Ýmsir annmarkar eru þó á ganga-
kenningunni og skal hér getið um þá
helstu, án þess að ræða þá ítarlega.
1) Margt bendir til að sömu sprung-
urnar séu virkar í langan tíma og að
Þingvallasprungurnar séu bara yngstu
hreyfingar á gömlum sprungum. Ef
svo er, þá geta einstakir gangar varla
skýrt sprungurnar. 2) Gangakenningin
skýrir ekki sigið um sprungurnar, þ. e.
myndun sigdalsins. Sigið er þó unnt að
skýra með plötuhreyfingum og/eða
þrýstingsbreytingu í kvikulagi undir
svæðinu.
Prýstingsbreytingar
Þessi tilgáta gerir ráð fyrir að undir
Hengilsþyrpingunni, sem og öðrum
virkum eldstöðvakerfum á íslandi, sé
kvikuþró sem sé álíka löng og þyrping-
in sjálf. Þessi kvikuþró er hluti af
kvikulaginu undir gosbeltinu á þessu
svæði (Gylfi Páll Hersir o. fl. 1984).
Rétt er að undirstrika að hér er gerður
greinarmunur á kvikuþró, sem stað-
sett er í kvikulaginu á 8-10 km dýpi,
og kvikuhólfi, sem staðsett er í skorp-
unni á 1—3 km dýpi eða minna, líkt og
undir Kröflusvæðinu (Ágúst Guð-
mundsson 1984b).
Þegar ísa tók að leysa fyrir um 14000
árum flæddi kvika undir landið, og þá
einkum undir gosbeltin þar sem
skorpan er þynnst. Landið reis því
mest í gosbeltunum, og opnuðust þá
bæði gamlar og nýjar sprungur. Sam-
tímis urðu dyngjugos og sprungugos,
og eitt þeirra var gosið sem myndaði
Þingvallahraun fyrir um 9000 árum.
Nokkru eftir að Þingvallahraun rann
náði landlyftingin á Þingvallasvæðinu
hámarki og mynduðust þá Þingvalla-
sprungurnar. Til samanburðar má geta
þess að strönd íslands mun almennt
hafa legið utar en nú á tímabilinu
9000—3000 og landið mun hafa verið
13