Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 36

82
NÁTTÚRUFRÆÐIN gurinn
Ef í kátsjúk er blandað miklu af brennisteini, meira en 15%,
og blandan síSan hituS í 4—7 klukkustundir upp í 120—150° C,
þá verSur kátsjúkiS liart og bornkennt. Þetta harSvúlkaniseraSa
kátsjúk er kallaS liarSgúmmi eSa ebónit. Úr þvi eru gerSir ýmsir
munir, liárgreiSur, pípumunnstykki, rafmagnseinangrunaráhöld
ýmiskonar, auk margs annars. ÞaS er liægt aS saga, bora, hefla
og slípa ebónit. MeS því aS pressa duft af ebóniti viS liáan liila,
er hægt aS búa til ýmsa liluti úr þvi, og má þannig jafnvel nota
úrganginn af ebóniti einnig til framleiSslu á margskonar munum.
Á fyrstu tugum þessarar aldar var ebónítiS notaS miklu meira
en nú. En þá var tekiS upp á því aS framleiSa eftirlíkingu af
ebóniti, m. a. vegna þess, hversu dýrt kátsjúkiS var. í þessar eftir-
likingar var ýmist notaSur seliulósi1), aSallega viSarsellulósi,
eggjahvituefni, t. d. ostefni mjólkurinnar, eSa fenól meS formal-
íni. Þessar eftirlíkingar urSu brátt svo eftirsóttar, aS þeim tókst
næstum aS útrýma ebónitinu, og eru þær nú orSnar sjálfstæS
vörutegund, svo engum dettur lengur í hug aS tala um eftirlikingu
í sambandi viS þær. Þessi efni eru nú alþekkt undir nöfnunum
celluloid, cellófan, galalit, bakelit o. s. frv. Þetta er eitt dæmi
um þaS, hvernig efni, sem upphaflega er framleitt til þess aS
eftirlikja eitthvert náttúrlegt efni, reynist aS vera þarflegt og
hentugt og jafnvel betra en náttúrlega efniS, svo aS notkun og
framleiSsla eftirlíkingarinnar getur fariS fram úr vörutegund-
inni, sem veriS var aS eftirlíkja.
En áSur en algjörlega er skilizt viS náttúrlega kátsjúkiS, er
x-étt aS geta þess, aS hægt er aS vinna töluvert af kátsjúki úr
notuSum eSa slitnum kátsjúkvörum eSa úr kátsjúkúrgangi. Al-
gengasta aSferSin, sem notuS er í þessu skyni, er sú, aS liita þessar
vörur meS natronlút — í daglegu tali nefndur vitissódi — undir
þrýstingi viS hiáan liita og þvo kátsjúkiS siSan vandlega á eftir.
Oft hefir kátsjúkiS veriS svo ódýrt, aS þetta hefir alls elcki svaraS
kostnaSi, en á tímum eins og þeiin, sem nú ganga yfir, er þetta
auSvitaS notfært út í æsar.
‘vri wr'iiao í í,í,.S-3í-' i
IV.
Skömmu eftir aldmótin siSustu var fariS aS bera á skorti á
1) Sellulósi er í útvarpi og víSar nefndur trjákvoða! Baðmull, sem
notuð er m. a. í ýmsar flíkur, er hreinn sellulósi. Þaö er erfitt að skilja,
hvernig hægt er að kenna jafnhaldgóðan hlut og baðmull við kvoðu,
en samkvæmt útvarpinu ætti að segja, að baðmull sé trjákvoða.