Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 8

er enn illa þekkt. Fundarstaðir birki-
stúfs eru sýndir á 6. mynd.
Fáar skýringar eru handbærar á
útbreiðslumynstri landsniglanna á
íslandi. Einfaldast er að gera ráð
fyrir, að útbreiðslan fari fyrst og
fremst eftir loftslagi, en sögulegir
þættir ráði litlu. Sögulegar skýringar
byggjast á því, að einhverjar tegundir
hafi lifað af jökulskeið síðustu ísald-
ar á takmörkuðum blettum eða hafi
borist með mönnum fyrst á umrædd
svæði. Þessar skýringar gera ráð fyrir,
að tegundirnar séu enn að breiðast
út. Eins og áður segir, eru flestir land-
kuðungar bundnir við láglendi. Þar
fer meðalhiti kaldasta mánaðar varla
niður fyrir -r 4° C og meðalhiti hlýj-
asta mánaðar varla niður fyrir 8—9°
C. Því er ósennilegt, að landkuðung-
ar hafi getað hjarað af jökulskeið ís-
aldar. Hér er reiknað með því, að
jafnhitalínur fyrir umrædd hitastig
ráði mestu um útbreiðslu láglendis-
tegunda (2. útbreiðsluflokkur). Öðr-
um útbreiðslusvæðum er þannig hátt-
að (s. s. Mýrdalssvæðið og Norður-
land), að ósennilegt er, að tilteknar
tegundir hafi borist þangað fremur
en til annarra svæða með mönnum.
Þar er loftslagsskýringin mun nærtæk-
ari. Þó er ekki óhugsandi, að ntaður-
inn hafi átt þátt í innflutningi ein-
hverra þessara tegunda í upphafi, en
gera má ráð fyrir, að ])ær liafi síðan
náð að breiðast út í samræmi við
loftslag.
Þegar skýra þarf útbreiðslu tegunda
í öðrum útbreiðsluflokkum verður að
grípa til fleiri loftslagsþátta en hita-
stigs. Helgi Hallgrímsson (1969 og
1970) hefur ritað greinar í Náttúru-
fræðinginn um útbreiðslu háplantna
á íslandi með tilliti til loftslags. Þar
skiptir hann landinu í svæði með lilið-
sjón af þremur loftslagsþáttum að
fyrirmynd Finnans Kotilainen. Þessir
þættir eru: Meðalársúrkoma; meðal-
fjöldi vor- og haustdaga (skilgreint
sem dagafjöldi með meðalhita milli
0° og 5° C) og meðalmismunur á liita-
stigi heitasta og kaldasta mánaðar.
Helgi reiknar út svonefndar liaf-
rænutölur (oseanisk index), sem mæli-
kvarða á hversu hafrænt (óseanískt)
loftslagið er. Tölurnar eru hærri eftir
því sem loftslagið verður hafrænna,
þ. e. þegar úrkoma og meðalfjöldi
vor- og haustdaga er meiri og liita-
sveiflan yfir árið er minni. Hámarkið
er í Mýrdal (440), en lægstu tölurnar
eru á hálendinu norðan Vatnajökuls
og í innsveitum í Þingeyjarsýslum
(17).
Suðurlandskuðungarnir hafa flestir
aðalútbreiðslu sína undir Eyjafjöllum
og í Mýrdal, þ. e. tegundirnar Cepaea
hortensis (7. mynd), Cochlicopa lu-
bricella (2. mynd), Vitrea contracta
(8. mynd) og Aegopinella pura (9.
mynd). Vitrea crystallina er einnig
algengust á þessu svæði, þótt hún
finnist allvíða á Suðurlandi rnilli
Stöðvarfjarðar og Reykjanesskaga (10.
mynd). Útbreiðsla þessara tegunda
takmarkast þannig við hafrænasta
hluta landsins. Úrkoma er rnjög mikil
á svæðinu, — urn eða yfir 2000 mm
á láglendi, loftslagið milt á veturna
(meðalhiti allra mánaða yfir frost-
marki), og sumarhiti er einnig hár.
Útbreiðsla Vitrea crystallina fellur
vel að hafrænutölum um og yfir 200.
Nokkrar háplöntur hafa svipaða út-
breiðslu og hér um ræðir. Selgresi
(Plantago lanceolata) og giljaflækja
70