Samvinnan - 01.01.1944, Blaðsíða 20

SAMVINNAN
1. HEFTI
Hlaupið úr Grænalóni 1943
Fréttabréf frá Hannesi Jónssyni á Núpsstað
Grœnalón heitir allmikið og djúpt stöðu-
vatn norður af Fljótshverfi. Á Núpsá upptök
i vatninu. Súla heitir jökulvatn mikið og
straumhart, er kemur úndan Skeiðarárjökli
rétt framan við Eystrafjall. Rennur hún til
SV og sameinast Núpsá austan undir Lóma-
gnúp. Heita árnar Núpsvötn eftir að þœr sam-
einast.
Grœnalón liggur í kvos sunnan undir
Grœnafjalli, og lokar Skeiðarárjökull fyrir
kvosina að austan og stíflar hana. Öðru hverju
brýzt vatnið undir jökulstífluna og hleypur
fram í farveg Núpsvatna og flœmist um Lóma-
gnúpssand, en vatnsdœldin tœmist um stund
að mestu leyti.
Gœnalón er 635 m yfir sjó og var um 18
ferh.km að stœrð árið 1935. Árið 1898 kom
hlaup úr Grœnalóni, en síðan ekki, þangað
til 1935 í sept. í maí 1939 varð enn Grœna-
lónshlaup og loks i nóvember 1943.. (J. Ey.)
Núpsstað, 26. desember 1943
...... Þú ert að mælast til að ég hripi þér línur
og tíni þar eitthvað til um síðasta Grænalónshlaup.
það á jólunum?“ spurði drottningin. „Börnunum
okkar þætti vænt um það.“
Þannig atvikaöist það, að í messulokin í hinni kon-
unglegu, saxnesku hirðkapellu á aðfangadagskvöld
jóla 1832, sungu Straser-systkinin:
Heims um ból, helg eru jól.
Og á því sama kvöldi kvaddi jólasöngurinn átt-
haga sína og systkinin fjögur og dreifðist hljóðlega
út um alla heimsbyggðina.
Um áraraðir hélzt sá siður í Hallein, að syngja
„Heims um ból,“ á jólakvöldið í húsi því, er Gruber
átti heima í. Sonarsynir Grubers stýrðu söngnum,
hver fram af öðrum, og lék.. undir á gítar þann, sem
afi þeirra notaði upphaflega. Síðar meir var sá siður
upp tekinn að útvarpa þessari athöfn um víða veröld
á ári hverju, unz þar kcm árið 1938, að Austurríki
var þurrkað út sem ríki, og hinn forni friðarsöng-
ur var eigi talinn „æskilegur".
En hið mikla föðurland tónlistarinnar hirðir ekki
um landamæri. Og „lofsöngurinn af himnum“ og
fagnaðarboðskapur jólanna hljómar ennþá alls stað-
ar þar, sem góðir menn ganga.
Grœnalón eftir hlaupið 1939. P. Hannesson.
Þetta síðasta Grænalónshlaup stóð óvanalega lengi
yfir. Ég tók fyrst eftir því 6. nóvembermánaðar, en
að líkindum hefur það verið komið fram tveim dög-
um áður. Það var engin ferð þangað á þeim tíma, en
28. sama mánaðar er fyrst kominn eðlilegur litur á
vatnið. Þá virtist varla fullfjarað, þó að ég gerði ráð
fyrir, að svo mundi vera. Vatnið óx hægt, en jafnt
og þétt, mest 16. og 17., og 18. varð hæst í. Næsta
dag, hinn 19., virtist lítið fjara, en þann 20. fjaraði
mikið. Síðan dró smám saman úr vatninu, en mjög
hægt.
Þetta hlaup kom allt um útfall Súluár, en undan-
farið hafa hlaupin vanalega brotizt fram um útfall
Blautukvíslar um það leyti, er þau hafa náð hámarki,
og brotið þar mikið af jökli, og virðist þá engu minna
vatnsmagn þar en í Súlu. Hlaupin hafa að undan-
förnu hvorki verið eins lengi að vaxa né fjara. Þó
held ég áreiðanlega, að ekki hafi komið eins mikið
vatn fram í allt og í fyrri hlaupum.
Ég hafði ekki komið inn að lóni og get því ekki
sagt fyrir víst, hve fullt það var. En héðan af Birn-
inum sá ég til lónsins í haust (í okt.) og gat þess til,
að það vantaði lítið til þess. Ég sá svo vel jakana á
því, en ekki var Núpsá komin fram í sinn farveg. En
auðséð var, að jökullinn austan við lónið var kom-
inn á flot, því að hann var orðinn miklu hærri en
vatnsmörkin, sem hann er langt fyrir neðan, þegar
lónið er tómt eða lágt í því.
Ég álít, að orsök þess, hve hlaupin eru tíð úr lón-
inu, sé mikið því að kenna, að Súluá, sem kemur úr
Skeiðarárjökli, hafi færzt nær lóninu með farveg sinn
og raskað svo til. að lónið nái fyrr í Súlufarveginn
en áður. Fleira en eitt virðist benda til þess. Ég mun
hafa getið þess fyrr við þig og síðast í fyrra, að Skeið-
arárjökull færi ört hækkandi. Sá ég mun á því milli
hverrar ferðar, er ég fór yf’r sandinn. Ég miðaði það
16