Samvinnan - 01.01.1944, Blaðsíða 25

1. HEPTI
SAMVINNAN
granna okkar austan hafs og vestan —• eða farast
ella og mást úr tölu þjóðanna.
// // //
ÞAÐ hefði verið ólíkt okkur íslendingum að geta
leitt þetta vandamál til lykta, stigið hið stóra og
djarfa skref, án þess að nokkur misklíð kæmi upp
um lausn þess. Ágreiningurinn er þó frekar í orði
en á borði. Allir íslendingar vilja sjálfstæðir vera og
stofna lýðveldi. Nokkrir menn vilja láta bráðabirgða-
ástandið haldast sem nú er, þar til er styrjöldinni
er lokið. Þeir líta svo á, að við eigum að sýna á þann
hátt í verki hluttekningu með Dönum í þrengingum
þeirra, sem vissulega hafa farið vaxandi síðasta miss-
erið. Þetta virðist þó byggt á misskilningi. f fyrsta
lagi gagnar það ekkert Dönum, þótt við búum hér
við bráðabirgðaskipulag að loknum samningstíman-
um frá 1918, því að við ætlum okkur ekki og getum
ekki tekið upp konungsstjórn eða látið sambands-
sáttmálann koma í gildi aftur, jafnvel þótt stríðinu
lyki í dag. í öðru lagi er þess að gæta, að Danir voru
að nokkru leiti misvirt þjóð fram til 29. ágúst s. 1., er
þeir tóku upp berlega andstöðu gegn Þjóðverjum.
Nú er allt öðru máli að gegna. Vegur þeirra fer sí-
vaxandi meðal stórþjóðanna og getur á engan hátt
oltið á því, hvort ísland telst að nafninu til í sam-
bandi við Danmörku nokkrum mánuðum lengur eða
skemur.
// // //
VETRARSAMGÖNGUR. Þriðjungur þjóðarinnar er
nú heimilfastur í Reykjavík. Fólksstraumurinn hefur
legið þangað undanfarin ár úr sveitum og sjávar-
þorpum. Brátt mun reka að því, að sá straumur skipti
um stefnu. Fólk mun fara að leita meira til rækt-
unarlandsins austan fjalls og fiskiveranna á Suður-
nesjum, sem hafa greiðar samgöngur við höfuðstað-
inn, í stað þess að halda áfram að hnappast um hafn-
arbakkann í Reykjavík. Útgerð og ýmsar iðngreinar
og handverk má reka ódýrar og með fullum árangri
utan Reykjavíkur, ef samgönguleysið stæði ekki fyrir
þrifum. En hvað sem því líður, eiga Reykvíkingar
velferð sína að verulegu leyti undir öruggum sam-
göngum við sveitirnar austan fjalls, og sveitirnar eiga
afkomu sína undir því, að þær geti flutt og sótt vör-
ur til Reykjavíkur. Hér er því mikið í húfi. Nú, í byrj-
un febrúarmánaðar, er vegurinn yfir Hellisheiði ófær
bifreiðum vegna sjóa. Ruðningsvélarnar hafa gefizt
upp við moksturinn, og eru þær þó tröll að afli. Þeg-
ar snjó hleður niður dag eftir dag, myndast djúpar
traðir um vegmn. Ruðningsstarfið verður sífellt erf-
iðara og loks óvinnandi. Eins og sakir standa eigum
við á hættu, að vegurinn um Hellisheiði sé að miklu
leyti ófær 4—5 mánuði af vetrinum. Síðasta vetrar-
dag í fyrra stóðu milli 20 og 30 bílar fastir í snjó á
heiðinni. Þetta er staðreynd, sem við verðum að
horfast í augu við og slá varnagla við svo fljótt sem
unnt er. Vegurinn um Krísuvík er svo miklu lægra
yfir sjó en Hellisheiðarvegurinn, að allar líkur benda
til þess, að hann yrði bílfær eða ryðjanlegur flesta
vetur, nema einstaka stórhríðardag. Þessi vegur er
þegar kominn talsvert áleiðis, og virðist það nærtæk-
asta úrræðið til að tryggja vetrarsamgöngur við aust-
ursýslurnar að ljúka við hann svo fljótt sem unnt er.
En það er ekki nóg. Umferð og flutningar yfir Hellis-
heiði eru svo gífurlega miklir, þegar leiðin er fær,
að þar þarf og er réttmætt að leggja mikið í vega-
bætur. Um Hellisheiði þarf að liggja járnbraut eða
steinsteypt stórbílabraut, þar sem beita má rafknún-
um dráttarvögnum fyrir heilar vagnalestir, hvort sem
þær renna á járnspori eða hjólbörðum. — Að óreyndu
mætti ætla, að samgöngubætur og samgönguöryggi
milli Reykjavíkur og héraðanna austan fjalls, sé svo
mikils vert velferðarmál og gagnkvæmt fyrir alla að-
ila, að þeir geti sameinazt um lausn þess án fordóma
og þrasmælgi.
HIN NÝJA SAMVINNA Pramh- af 7-síðu
staðirnir safna reynslu í þessu efni. í sveitinni mega
börnin vera úti í sæmilegum veðrum, jafnskjótt og
þau eru gangfær. Þetta er börnunum bezt. Þau hafa
nóg viðfangsefni, sem eru þeim hugstæð og þroskandi.
Þegar sveitafólk kemur í kaupstað eða kauptún, er
haldið sömu venju með börnin. Þeim er sleppt út.
En þar er ekki grænt tún, bæjarlækur eða húsdýr.
Þar er svört og leiðinleg gata, með leiðinlegri og
háskalegri vagnaumferð. Af þessari ástæðu kemur hin
mikla og hættulega útivera barna og unglinga, oft
langt fram á kvöld í íslenzkum kaupstöðum og kaup-
túnum. Heimilin í þéttbýli á íslandi eru ekki búin að
mynda um börn sín þann skjólgarð, sem foreldrar
hafa með reynslu margra kynslóða reist í gömlum
borgum. Hér mun reynslan verða hin sama. Þegar
kaupstaðirnir eldast, myndar bæjarfólkið fastar
heimilis og uppeldisvenjur og þá byrjar sjálfstæð og
frjó bæjamenning í landinu.
Það má flýta fyrir þessari þróun, og hin nýja Sam
vinna ætlar sér það hlutverk að hjálpa til að koma
fastara og heilbrigðara skipulagi á hina nýfengnu
vélamenningu íslendinga. Hjól þróunarinnar hverfur
ekki til baka. Vélamenningin er komin til landsins
og hefur gegnsýrt allt þjóðlífið. En þessi nýja menn-
ing þarf að taka á sig íslenzkan svip og festu og teng-
ast alls staðar, þar sem því verður við komið, menning-
unni frá fyrstu þúsund árunum, sem þjóðin byggði
landið.
21