Samvinnan - 01.06.1948, Qupperneq 2

Traustir skulu hornsteinar
NÝLEGA BIRTIST i blaði einu ritgerð
uin samvinnufélögin á íslandi, sögu
þeirra og þróun. Slíkar ritgerðir eru frenmr
fágætar í íslenzkum blöðum og því í rauninni
meiri ástæða en ella fyrir samvinnumenn að
veita því athygli, er íslenzkir blaðamenn ræða
málefni kaupfélaganna. Ritgerð sú, sem hcr
er höfð í huga, var þó fágætur gripur í lítt
fjölskrúðugu safni. Höfundi hennar virðist
hafa verið rnest í mun, að reyna að ná. til
einstakra starfsmanna kaupfélaganna og bera
þeim á brýn ódugnað og óheiðarleik í störf-
um. Arás þessi var mjög ódrengileg og o
makleg. Þrátt fyrir marga vankanta islenzkra
blaðamennsku er það þó, sem betur fer,
mjög sjaldgæft, að tilefnislaust sé ráðizt að
Aeilum starfsmannahópum með órökstudd-
um dylgjum og svívirðingum. Þessi þáttur
ritsmíðar þessarar verður ekki frekar gerður
að umtalsefni liér. Slík skrif eru með svo
miklum ómenningarbrag, að þau eiga engan
hljómgrunn lijá þroskaðri þjóð, eiida hefur
jiessi tilraun til þess að ófrægja starfslið sam-
vinnufélaganna engan fyrirhitt, nema höf-
undinn sjálfan.
EN ÁSTÆÐAN TIL ÞESS, að ritsmíð
þessi er tekinn til meðferðar hér að þessu
sinni er sú, að þar örlaði á skoðun unt sam-
vinnumál landsmanna, sem einstaka sinnum
heyrist fleygt í umræðum um kaupfélögin,
en lítt mun þó hafa borizt opinberlega frant
að þessu.Þeir menn, sem líta á söguna eins og
höfundur ritgerðar þeirrar, er hér er til um-
ræðu, telja samvinnufélögin hafa unnið
þjóðinni mest gagn fyrr á árum, meðan þau
áttu í höggi við erlent fjármagn og hálfer-
lenda verzlunarstétt. Þegar liugsjóna- og bar-
áttumenn leiddu félögin úr fátækt og um-
komuleysi til sívaxandi áhrifa i verzlun
landsmanna og verðlag kaupfélaganna sást í
samanburði við verðlag kaupmannastéttar,
sem enga samkepni liafði átt við að stríða af
hálfu heilbrigðra verzlunarfyrirtækja um
mjög langan aldur. Þá árjiði þannig, að hver
spöruð króna var dýrmæt og mikil hvatning
fyrir félagsmennina að fylkja sér sem fastast
um samvinnuverzlunina og eigin búðir. Á
þessari tíð, segja þessir menn, unnu sam-
vinnufélögin þjóðinni tvímælalaust mikið
gagn, spöruðu almenningi mikil útgjöld,
losuðu hann af skuldaklafa kaupmanna,
kenndu honuni að meta mátt samtakanna og
mátt eigin framtaks. Allt ntun þetta rétt at-
Iiugað hjá þcirn. En það er þegar þeir fara
að litast um í þjóðfélaginu í dag, og bera
saman aðstæðurnar nú og fyrr, sem hugsana-
ferillinn fer að verða býsna skrykkjóttur. Nú
þykir þeim sem almenningur hafi ekki sarna
gagn af samvinnuverzluninni og fyrr. Spör-
uðu krónurnar klingi ekki eins liátt í buddu
neytandans og í þá görnlu góðu daga. Sam-
keppni kaupfélaga og kaupmanna sé lítt á-
berandi í hinu daglega lífi og arðgreiðslur
félaganna láti ekki mikið yfir sér. Þar að
auki séu félögin, sum hver, orðin svo stór og
voldug í þjóðfélaginu, að lýðræðisstjórnar-
fvrirkomulag þeirra sé ekki eins persónulegt
og áður, tækifæri hvers íélagsmanns til
beinna áhrifa á stjórn þeirra séu minni en
fyrr. Þeir, sem lengst ganga, ásaka svo for-
ráðamenn félaganna um að hafa notfært sér
þessa aðstöðu til þess að ná undir sig óeðli-
legum, persónulegum völdum. I ritsmíð
þeirri, er áður var nefnd, var meira að segja
rætt um „vanskapnað kaupfélagshrcyfing-
arinnar" í dag.
ÞAÐ MUN ELESTUM ÞEIM, er íhuga
þessi ntál rækilega, fara svo, að þeini þyki
þeir heldur geðlitlir menn og lágvaxnir, sem
fastast hafa bundið trúss sitt við þennan
liugsanaþráð. Forustumenn kaupfélaganna
um aldamótin síðustu og félagsmenn allir,
sem grein gerðu sér fyrir eðli samtakanna,
lögðu sig áreiðanlega alla fram í störfum
sínum og umönnun, með það takmark fyrir
augunt, að samvinnustefnan mætti blómgast
og dafna í þjóðfélaginu, verða voldugt og
sterkt tæki til samhjálpar. Það var áreiðan-
lega aldrei ætlun þeirra, að kaupfélögin yrðu
um alla framtíð Iítil pöntunarfélög, sem ekki
lyftu meira átaki en því, að selja grjóna-
pokann örlítið ódýrar en kaupmaðurinn.
Þeir sáu fyrir sér voldugt samvinnuskipulag
neytenda og framleiðenda, með mikið fjár-
magn og öflugan félagsþroska að baki, sem
væri þess umkomið, að hafa mikil og gagn-
gerð áhrif á heildarverzlun þjóðfélagsins,
læra hana alla á hagkvæmara svið og við-
halda þeirri stefnu að verzlunin eigi að þjóna
þjóðinni sem bezt. Þeir sáu í liillingum fram-
tíðarinnar, að neytendasamvinnan mundi
þess megnug að reisa verksmiðjur til þess að
framleiða neyzluvörurnar í eigin fyrirtækj-
um. í stað þess að kaupa þær fullunnar af
öðrum. Þeir sáu samvinnuskipulag, sem
megnaði að annast aðdrætti á eigin skipum,
samhjálp neytenda og framleiðenda í gegn-
uin eigin vátryggingaskrifstofur o. s. frv. Öll
störf þeirra, ailir þeir hornsteinar, er þeir
lögðu í bygginguna, höfðu þennan tilgang,
að efla samvinnufélagsskapinn, styrkja hann
inn á við og út á við, veita honum vaxtar-
skilyrði til mikils þroska og mikilla átaka.
Og hvers vegna skyldu þeir liafa stefnt að
þessu? Til þess að landsmenn kæmu til með
að hafa minna gagn af samvinnuhreyfing-
unni en rneðan hún var fámenn og fátæk? Á-
reiðanlega ekki. Tækifæri samvinnuskipu-
lagsins, eins og það er orðið í dag, til þess að
verða þjóðinni að miklu gagni, eru langtum
fleiri og stærri en nokkru .sinni fyrr. Þau
stórvirki, sem unnin liafa verið af kaupfélög-
unum, hverju á sínum stað, og af allsherj-
arsamtökunum á liðnum árum, tala sínu
skýra máli. Verzlunin hefur verið gerð hag-
kvæmari. Sala framleiðsluvaranna hefur ver-
ið skipulögð. Vöruvönduninni hefur verið
skipað í öndvegissess. Þýðingarmiklum
framleiðslufyrirtækjum, til þess að gera vöru
frantleiðendanna verðmeiri, hefur verið
komið á fót. Menningarmál byggðanna hafa
notið stuðnings og styrks frá sameiginlegu
átaki. Fjármagn hefur verið fest í þýðingar-
miklum framkvæmdum, sem hafa þann til-
gang að gera líf fólksins á hverjum stað,
léttara og betra en áður. Öll þessi stórvirki
hafa reyzt möguleg vegna þess, að hugsjón
lrumherjanna um tolduga og sterka félags-
málabyggingu, með miklu fjármagni á bak
við sig, er orðin að veruleika. Þau liafa skil-
að ahnenningi í landinu margföldum arði
á við það, sem orðið hefði, ef samvinnumenn
liefðu ekki veitt samvinnufélögunum arðinn
af verzluninni til untráða að nokkru leyti til
þess að leggja liann í framkvæmdir af þessu
tagi, heldur hirt fáa aura af hverjum grjóna-
poka og látið þar við sitja. Þetta hafa sam-
vinnumenn landsins skilið fyrir löngu, eins
og verkin sýna.
ÞAÐ var illa valinn árstími til þess að bera
forvígismönnum kaupfélaganna á brýn
misnotkun á trúnaðartrausti og einræðis-
kenndir, að láta slíka ritsmíð á þrykk út
ganga í júnímánuði. Þá var að ljúka aðal-
fundum kaupfélaganna um allt land, og þá
var haldinn aðalfundur Sambands ísl. sam-
vinnufélaga. Þar tóku löglega kjörnir full-
trúar félaganna til meðferðar endurskoðaða
reikninga félaganna og skýrslur forustu-
manna. Þeir ráðstöfuðu ársarðinum, ákváðu
nýjar framkvæmdir, mörkuðu þær línur, sem
starfað skyldi eftir næsta árið. Þar áttu allir
fulltrúar rétt til að hreyfa hverju því máli,
er þeint lék hugur á og snerti heill íélags-
skaparins og byggðarinnar, þeir gátu gagn-
rýnt og hrósað, lýst vantrausti eða trausti.
Þctta hafa samvinnumenn landsins gert á
þessu vori og sumri. Það kom í ljós, að for-
ustumenn kaupfélaganna og Sambandsins
njóta mikils trausts félagsamnna. Órökstudd-
ar árásir á þessa menn í nafnlausum blaða-
greinum, dylgjur unt að þeir misnoti það
traust, sem þeim er sýnt, er því áreiðanlega
ekki í anda samvinnumanna landsins, frekar
en það kuðungasjónarmið, að miða eigi alla
samvinnustarfsemi í landinu við arðinn af
grjónunum einum, í stað þess að láta verzl-
(Framhald á hls. 25).
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga.
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri. Sími 166.
Prentverk
Odds Bjömssonar
Kemur út einu sinni
í mánuði
Argangurinn kostar
kr. 15.00
42 árg. fi. hefti
Júní
1948
2