Samvinnan


Samvinnan - 01.09.1950, Blaðsíða 21

Samvinnan - 01.09.1950, Blaðsíða 21
SVIPIR SAMTIÐARMANNA: Jan Christian Smuts Látinn leiðtogi Suður-Aíríska Samveldislandsins IJÚNÍMÁNUÐI síðastliðnum lýsti Jan Christian Smuts, foringi Sambands- flokksins í Suður-Afríku, yfir því, að hann mundi láta af forustustörfum fyrir flokk- inn „um stundarsakir“ vegna veikinda. Þessi áttræði herforingi, heimspekingur og stjórnmálamaður háði þá harða baráttu við lungnabólgu og hjartasjúkdóm. Hann var ekki búinn að ná sér fyllilega eftir veikindin, þegar hann lét þau orð frá sér fara síðla sumars, að hann mundi bráðlega „taka þátt í stjórnmálaátökunum enn á ný með auknum krafti.“ Og það var einmitt þetta, sem Smuts ætlaði sér að gera í haust. Hann tók ekk- ert tillit til ráðlegginga lækna sinna, held- ur hóf á nýjan leik stjómmálabaráttuna við aðal stjórnmálaandstæðinginn, gamlan nemanda sinn, Daniel Malan, sem felldi stjórn Smuts með litlum meirihluta fyrir tveimur árum síðan. Nokkrum dögum síðar háði Smuts þá baráttu, sem við töpum öll, baráttuna við dauðann. Stóð á áttræðu. Jan Chritian Smuts fæddist í Cape- nýlendunni 24. maí árið 1870. Hann var því 80 ára gamall, þegar hann lézt. Foreldrar Smuts voru af hollenzkum ættum. Ungi Smuts er sagður hafa haft svo mikið að gera á búi föður síns, að hann hafi ekki haft tíma til að læra að lesa fyrr en hann varð 12 ára gamall. En þá hóf hann námið með því meiri krafti. í Viktoríaháskólanum í Stellenbosch vann hann námsverðlaun, sem veittu honum fría kennslu í Cambridge háskólanum í Englandi. Þar las hann síðar lögfræði, tók próf sitt með fádæma góðum vitnisburði og gekk í Middle Temple (eins konar stéttarfélag lögfræðinga) í London ár- ið 1894. Að námi loknu fór Smuts aftur til Suð- ur-Afríku, settist að í Cape Town og stundaði lögfræðistörf. í Cape Town vaknaði áhugi Smuts á stjómmálum. Af- leiðingin varð sú, að hann fluttist til Jo- hannesborgar og síðar til Pretoria, þar ---- 'i sem hann varð opinber ákærandi aðeins 29 ára gamall. Herforinginn Smuts. Smuts barðist við Breta í Búastríðinu árin 1899—1902. Á þeim árum vann hann sér mjög mikla frægð sem djarfur, hraust- ur og kænn herforingi. Árás hans með fá- um skæruliðum inn á yfirráðasvæði Breta í Cape, er talin eitt af fífldjörfustu atrið- um Búastríðsins. Herstjórn hans þá og síðar í stríðinu vakti alheimsathygli. í stríðslokin varð hann einn af áhrifamestu fulltrúunum á friðarráðstefnunni í Ver- eeniging, sem batt enda á Búastríðið 31. maí árið 1902. Að Búastríðinu loknu beitti Smuts allri sinni djörfung og kænsku til þess að sætta hollenzka og enskumælandi menn í Suð- ur-Afríku. Þá vann hann og að því að fá Breta til að veita Suður-Afríku sjálfs- stjórn. Smuts varð landvarnarráðherra í Suð- ur-Afríska-ráðuneytinu árið 1910 og síð- ar gengdi hann ýmsum opinberum störf- um. Á heimsstyrjaldarárunum 1914—1918 aðstoðaði Smuts þáverandi forsætisráð- herra, Botha herforingja, við að skipu- leggja herinn og stjórna bardaganum í Suðvestur-Afríku, en þessi bardagi leiddi til fyrsta sigurs Bandamanna í stríðinu og hertöku þýzka hluta Suðvestur-Afríku. Bretar gerðu Smuts að yfirmanni brezku og suður-afrísku herdeildanna í fyrri heimsstyi-jöldinni. Barðist hann þá m. a. við þýzka herforingjann von Lettov Vorbeck og braut á bak aftur veldi Þjóð- verja í Suður-Afríku, þar á meðal í þýzku nýlendnanna í brezka herráðinu. Árið 1917 var Smuts boðið sæti í her- ráði brezka heimsveldisins í London. Þótti þetta mikil sæmd, enda var Smuts um þessar mundir eini fulltrúi sjálfsstjórnar- nýlendanna í brezka herráðinu. Stjórnmálamaðurinn Smuts. Á starfsárum sínum í herráðinu í Lon- don vann Smuts m. a. að því að endur- skipuleggja hina litlu og ófullkomnu flugdeild hersins. í því starfi lagði hann raunverulega grimdvöllinn að hinum skipulagða brezka flugher, R.A.F., sem Churchill sagði um í síðustu heimsstyrj- öld, að „sjaldan hefðu svo margir átt svo fáum svo mikið að þakka“. Jan Smuts var fulltrúi á friðarráðstefn- unni í Versailles og vann drengilega með Wilson, Bandaríkjaforseta, að stofnun Þj óðabandalagsins. Á friðarráðstefnunni lagði Smuts á það megináherzlu, að Þjóðverjum yrðu ekki settir of harðir kostir; friður á grundvelli mildi og mannúðar mundi vara lengur en friður á grundvelli haturs og ofríkis. Árið 1919 hélt Smuts aftur heim til Suður-Afríku og varð það ár forsætisráð- herra við dauða Botha, herforingja. Jafn- framt tók hann við forystu samveldis- flokksins. Ráðuneyti Smuts féll fyrir stjórnmála- flokki James B. M. Hertzog árið 1924, og var Smuts í stjómarandstöðu næstu níu árin, sem eru einhver mestu stjórnmála- vígaár í sögu landsins. Árið 1933 var mynduð samstjórn í Suð- ur-Afríku og varð Smuts þá varaforsætis- og innanríkisráðherra í ráðuneyti Hert- zogs. Stjórnarsamvinnan gekk sæmilega, þar til fór að skerast í odda milli Smuts og Hertzogs um það, hvort Suður-Afríka ætti að fara í stríðið með Bretum eða vera hlutlaus. Smuts var ákafur talsmaður þess, að Suður-Afríka tæki afstöðu með Bretum í stríðinu, Hertzog, sem var þjóð- ernissinni og vinveittur nazistum, vildi að landið væri hlutlaust. Málið var lagt fyrir kjósendur og náði Smuts meirihluta 3. september árið 1939. Þá varð hann for- sætisráðherra, landvarnarráðherra og yf- irmaður alls herafla Suður-Afríku. Þrumuröddin. Það var Smuts, sem lagði til, að brezka heimsveldið skyldi kallað Brezku sam- veldislöndin. Fannst honum þetta mildara heiti, sem það og er, og er það nú almennt notað þegar talað er um Bretaveldi. Árið 1948 féll stjórn Smuts fyrir Þjóð- ernisflokknum undir stjórn Daniels Mal- an. Styrkleikamunurinn var mjög lítill, en nægði þó til þess að einangrunarstefna Malans réði niðurlögum alþjóðastefnu Smuts í utanríkismálum Suður-Afríku. í innanríkismálum varð líka stórkostleg breyting. Þjóðernisflokkur Malans er for- svari kynþáttahaturs, en Smuts, sem var aldrei neitt sérstaklega frjálslyndur í þessum efnum, var talsmaður umburðar- lyndis; hann leit á svertingjana sem börn, er þörfnuðust uppeldis og menntunar. Malan lítur hins vegar á þá sem þræla, sem rétt sé að hafa sem mest upp úr. Nokkru áður en Smuts dó, sagði hann: „Eg þori ekki að sitja hljóður og aðgerð- arlaus þegar eg sé að verið er að sigla Suður-Afríku í strand. Hefði eg þrumu- rödd mundi eg eyða þessum síðustu árum ævi minnar til þess að tala út. ... “ Nokkru 'eftir að hánn hafði þetta mælt var rödd hans þögnuð. Hann dó um miðj- an september í nágrenni Pretoria. 21

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.