Samvinnan - 01.09.1950, Blaðsíða 10

ast í félögin og gerast þátttakendur
í samvinnustarfinu, t. d. mætti ekki
ákveða svo há inntökugjöld, að ein-
göngu efnaðir menn gætu greitt
þau og ekki mætti heldur setja skil-
yrði um það, að menn yrðu að hafa
ákveðnar skoðanir eða trú til þess
að fá inngöngu í félögin. — í því,
að allir félagsmenn hafi jafna í-
hlútun um stjórn og starfsemi sam-
vinnufyrirtækja, felst það, að þeir
hafi jafnan atkvæðisrétt, þ. e. hinn
nýi félagsmaður hefur eitt atkvæði
alveg eins og sá, sem starfað hefur
í félaginu frá stofnun. Atkvæði
stærsta viðskiptamannsins vegur
ekki meira en þess, sem hefur lægst
viðskipti, og inneignamaðurinn,
sem leggur starfseminni til svo og
svo mikið rekstrarfé, hefur engu
meiri íhlutun um stjórn fyrirtækis-
ins, heldur en sá félagsmaður, sem
ekkert á inni í félaginu. Slíkt skipu-
lag er áreiðanlega mjög óvenjulegt
í félögum, sem hafa einkum fjár-
hagsstarfsemi með höndum. Venju-
lega er atkvæðisrétturinn þar bund-
inn við fjáreign í félaginu. í þessu
felst einnig það, að ákveðnar reglur
verði að gilda um fundahöld í fé-
lögunum, svo að menn hafi aðstöðu
til að neyta atkvæðisréttar síns. Því
verður ekki neitað, að misjafnlega
tekst til um framkvæmd þessa at-
riðis, en út í það er ekki hægt að
fara hér. — Þriðja einkenni sam-
vinnuskipulagsins er þó sennilega
einna þýðingarmest, sem sé það, að
þeim tekjuafgangi, sem verða kann
af starfsemi samvinnufyrirtækis,
skuli skipt á milli félagsmanna í
réttu hlutfalli við þátttöku þeirra
í félagsstarfinu. Þetta nær aðeins til
þess tekjuafgangs, sem stafar af
starfsemi félagsmannanna sjálfra.
Þessi regla snertir vandamálið um
skiptingu arðsins á milli fjármagns-
ins og vinnunnar. Þarna er því sleg-
ið föstu, að arði eigi ekki að úthluta
til fjármagnsins, það á aðeins að fá
sína vexti. — Og með fjórða og síð-
asta samvinnueinkenninu á að
koma í veg fyrir að samvinnufyrir-
tæki verði' gróðafyrirtæki eigna-
manna. Samkvæmt því eiga vextir
af stofnfé og öðrum inneignum í fé-
laginu að vera fyrirfram fastákveðn-
ir en eiga ekki að breytast eftir því,
hvort tekjuafgangur félagsins er
mikill eða lítill. Jafnframt er á-
kveðið vaxtahámark. Með þessu eru
fjármagninu settar ákveðnar skorð-
ur. — Segja má, að það sé einmitt
höfuðeinkenni á samvinnurekstri,
að vinnan, þátttakan í félagsstarf-
inu, er þar aðalatriðið. Fjármagnið
er þar sett skör lægra. Það á að vera
þar þjónn, en ekki drottnari. — Eg
ætla annars alls ekki að fara út í
það hér, að ræða um gildi sam-
vinnustefnunnar, eða hver rök megi
færa fram til stuðnings því rekstrar-
kerfi. — Þetta er auðvitað ákaflega
langt frá því að vera fullnægjandi
greinargerð um helztu einkenni
samvinnureksturs, en eg verð þó að
láta þetta nægja, sem svar við spurn-
ingunni.
L. BJ.: Og teljið þér, að samvinnu-
reksturinn samrýmist lýðræðishug-
sjóninni?
Ó. JÓH.: Já, ég tel að samvinnurekst-
urinn samrýmist mjög vel lýðræðis-
hugsjóninni. Öll samvinnueinkenn-
in, sem ég taldi áðan, eru byggð á
fyllstu lýðræðishugsjónum. Þau
mætti jafnvel sum hver nefna lýð-
ræðiseinkenni. Þannig er það t. d.
um fyrsta atriðíð, um jafnan rétt til
þátttöku. Því að fyrsta krafa, sem
gera verður til sannra lýðræðisríkja
er, að þau játi þjóðfélagsréttindum
öllum þjóðfélagsþegnum til handa,
sem náð hafa vissum þroska, en
bindi eigi réttindin t. d. við ákveðn-
ar stjórnmálaskoðanir, ákveðin trú-
arbrögð, ákveðna fjáreign o. s. frv.
Annað einkennið, jafn atkvæðis-
réttur manna, hlýtur og að verða
grundvallarregla í lýðræðisþjóðfé-
lagi. Hvert það þjóðfélag, sem vill
byggja á lýðræði, verður að játa og
tryggja þegnum sínum jafnan at-
kvæðisrétt um stjórn ríkisins, en má
eigi gera rétt manna misjafnan eftir
stétt eða stöðu, efnahag, kynferði
eða öðru slíku. Og hvers vegna
skyldu ekki lýðræðisríki geta lagt
arðskiptingarreglu samvinnuskipu-
lagsins til grundvallar? Skipting
þj óðarteknanna er einmitt eitt
helzta deiluatriðið í flestum þjóðfé-
lögum. Hún leiðir til stéttabaráttu.
í einræðisríki er þessi stéttabarátta
barin niður með valdi. Inn á slíka
braut geta lýðræðisríki ekki farið.
En þau gætu viðurkennt, að vinnan
sé aðalatriðið og að hver og einn
eigi að bera úr býturn í samræmi
við hluttöku hans í þjóðfélagsbú-
inu. Það hygg ég vera fyllsta lýð-
ræði. En út í skýringar á þessu skal
ekki farið lengra hér.
L. BJ.: Teljið þér, að samvinnurekst-
ur stuðli að aukinni velmegun
og að jöfnuði lífskjara?
Ó. JÓH.: Þessari spurningu svara ég
einnig játandi. Bendi því til stuðn-
ings á þá reynslu, sem fengin er af
samvinnuverzlun, bæði hérlendis og
erlendis. En góð verzlun, af hverj-
um sem hún er rekin, hlýtur jafnan
að vera eitt af undirstöðuatriðum
almennrar velmegunar. Eg hygg, að
úrræði samvinnuskipulagsins megi
einnig notfæra á fleiri sviðum fjár-
málalífsins, t. d. í framleiðslustarf-
semi, þegar um stóran rekstur er
að ræða. Með samvinnurekstrar-
kerfi tel ég fjárhagslegt lýðræði
betur tryggt en með ríkisrekstri.
Hins vegar verður að játa, að í þess-
um efnum er lítil sem engin reynsla
fengin. — Með þessu, sem ég hef
sagt um samvinnurekstur, hef ég
að sjálfsögðu ekki viljað segja, að
einkarekstur og ríkisrekstur gætu
ekki átt við og jafnvel á sumum
sviðum verið eðlilegasta rekstrar-
formið. Mér virðast öll þessi rekstr-
arkerfi geta átt við í sama þjóðfé-
lagi, hvert á vissum sviðum. Get
því fyllilega tekið undir það, sem
Gylfi Þ. Gíslason sagði í upphafi
síns máls. En eins og atvinnuveg-
um er háttað hér á landi, virðist
mér einstaklingsreksturinn sjálf-
sagður og eðlilegur, enda þótt hann
geti í ýmsum efnum stuðzt við sam-
vinnustarfsemi.
L. BJ.: Þakka yður fyrir. — Prófessor
Ólafur Jóhannesson lagði dherzlu á,
að með samvinnurekstri vœri vinn-
an — pátttakan i félagsstarfinu —
aðalatriðið, en fjármagninu vœri
settar skorður. Það œtti að vera
þjónn, en ekki drottnari, eins og
hann orðaði það.
Eg vil að lokum þakka jjrófessor-
unum Gylfa Þ. Gislasyni, Ólafi
Björnssyni og Ólafi Jóhannessyni
fyrir komuna hingað og þau grein-
argóðu svör, sem þeir hafa gefið við
spurningum þeim, sem fyrir þá hafa
verið lagðar i þessum stutta þcetti.
10