Samvinnan - 01.12.1959, Blaðsíða 25

Hafreiðar var hlæðir
hlunns í skírnarbrumi,
Hvíta-Krists sá er liæsta
hoddsviptir fekk giftu.
(Farmaðurinn var í skírnarbrunninum, sá maður, er
fékk liina rnestn gjöf, (giftu), af Kristi.)
Hér er um að ræða hina eiginlegu gjöf andans, er
hlotnast í skírninni. í samræmi við skoðun Páls postnla,
að maðnrinn er samsettur af líkama og sál, en tekur við
anda guðs í skírninni. En að skoðun miðalda endurný-
ist sú gjöf í sakramentunum, samanber Fornbréfasafn
II bls. 711.
í því er þá engin mótsögn, er Arngrímur ábóti Brands-
son (d. e. 1311) orti um Guðmund góða:
— sínum framdi siklingur mána
seima skipti andargiftnm, —
(himnakóngurinn styrkti manninn með gjöfum til sál-
arinnar). Önd er venjulega haft um sál, anima.
Hins vegar er nokkur hugmyndaruglingur hjá Einari
Gilssyni, er hann orti:
Gerði allt með einu orði,
orð skýra svá, drottinn forðum.
Greindi síðan allvaidr anda
andar gifta smíði vandat.
(Drottinn skapaði forðum allt með einu orði. Svo segir
ritningin. Síðan greindi drottinn englanna í sundur hið
vandaða verk gjafa sálarinnar). Það er ekki með ölln rétt
að nefna sköpunarverkið anda(r)gifta smíð, en hér hafði
Einar ekkert að styðjast við í eldri gerðum Guðmundar
sögu.
í Lilju segir, að heilagur andi sé „hreinferðugastr“, þ.
e. siðferðilega skýrastur, en þetta minnir á bænina á 3.
í hvítasunnu: corda nostra clementer expurget, þ. e.
lneinsa hjörtu vor mildilegast. Og í Sólarljóðum er sagt:
Heilagr andi himins, sem minnir á allelúja á laugardegi
í imbruviku hvítasunnu: Spiritus ejus ornavit cælos.
(Job 26): Andi lians prýðir himin.
Andagift eða gift(a) er notað um innblástur heilags
anda. Til að mynda í yngri Jóns sögu helga, kap. 15.: Jón
svarar af gift heilags anda ok mikilli kennispeki. Sömu
hugmynd er lýst í Páls sögu byskups, kap. 2, á þessa leið:
skaut inn helgi andi honum því í hug. í bréfi Eilífs
erkibiskups 1327 er svona komizt að orði: greiðandi
hvassleika várrar skynsemdar at helgum anda í blásanda.
Fornbréfasafn II, bls. 624.
«- Skírn Jesú. Mynd ú veggteppi frá 17. öld.
Þegar lýst er kjöri Laurentíusar til biskups í sögu
hans, kap. 38, er sagt, að hann liafi fremur verið kjörinn
af nrildi guðs eftir tilvísun lieilags anda lieldur en forn-
um óvinum sínum, því heilagur andi „blés þeim þat í
brjóst." Sama hugmynd um guðlegan innblástur og rétt-
læti kemur fram í inngangsorðum dóma, er segir: „að
heilags anda náð til kallaðri“. Finnst þetta elzt 1485 í
kirkjulegum dómi, Fornbréfasafn VIII 74, og 1502? í al-
þingisdómi, sama bls. 82. Tíðkast svo þessi inngangsorð
um nokkrar aldir. Hugmynd þessi kernur þó fyrir miklu
fyrr í heimildum, í vísu Guðmundar Oddssonar í íslend-
inga sögu, kap. 77:
Mjök hefr málalyktir
nrenrýranda ins dýra,
vegr Sturlu þvarr varla,
vandat heilagr andi.
(Heilagur andi hefur gert góðan endi á málum hins á-
gæta höfðingja. Vegur Sturlu þvarr varla).
Afbrigði af kenningunni um sjö gjafir heilags anda má
finna í samstæðunni í Páls sögu byskups, kap. 7: „En
allsvaldandi guð, er hans gift ok gæfu lét ávallt vaxa, þar
sem gift og gæfa er sammerking; það, senr einhverjum
er gefið, sbr. einnig gáfa. Hér er kristið heiti fyrir hið
eldra „hamingja“ úr lreðni.
I Ijóðinu Leiðarvísan orti höfundurinn á 12. öld:
— minn styrki vel verka
vandann heilagr andi.
Og úr íslenzku bæninni í AM. 241 a fol. frá fyrra hluta
14. aldar má taka: „Guð allsvaldandi, send nrér anda
þinn góðan ok réttan, sá er önd mína ok líkanr varð-
veitir“. Sama hugsun er hjá Arngrínri ábóta:
Allir lofa þar ástar fullir
anda guðs, er oss firrir grandi.
Og af Bifalnings bæninni, AM 696, 4to, ragm XXVIII
sést, hvernig einstaklingur unr 1500 felur sér á gæzlu
andans, sbr. AM. 667, 4to fragm XVI. Og er hinn ó-
knnni lröfundur bænarinnar AM. 241, 4to segir: „Lýsi
mik inn lrelgi andi ok fyrirgefi mér, allsvaldandi, allar
syndir mínar“, þá minna þau orð á lrina fögru sekvenzíu
hvítasunnunnar: Veni Creator Spiritus.
Það er og eðlilegt, að frjáls þýðing á því ljóði skuli vera til
frá 12. öld og nefnist Heilags anda vísur.
Það er og eðlilegt, að heilagur andi hafi mikilvægu hlut-
verki að gegna í hinum hvíta varnargaldri. Ástæður til
þess er sá kraftur, senr talinn er búa í nafni heilags anda.
Eitt af verkum heilags anda í niðurstigningu Krist til
Heljar, hefur og haft þýðingu í þessa átt. í Leiðarvísan
er því lýst á þennan hátt:
— áðr batt flærðar fróðan
fjanda heilagur andi
fast ok fyrða leysti
fremdar styrks ór nauðum.
Samanber þó Niðurstigningar sögu, þar sem Kristur
vinnur þetta verk.
Framhaltl A bls. 38.
SAMVINNAN 25