Samvinnan - 01.12.1986, Síða 23

uxu og fjölmennar stéttir urðu til, sem lifðu í fátækt og
vesæld. Konungar sátu einvaldir í flestum höfuðborgum
álfunnar, en þátttaka þjóðanna í stjórn landsmála var
lítil sem engin.
Á öndverðu ári 1848 var gerð bylting í Frakklandi,
febrúarbyltingin, og konungi steypt af stóli. Barst sú
byltingáralda eins og eldur í sinu um alla álfuna, svo að
hásæti gamalla konungsætta riðuðu. Fað voru þessar
bylgjur, sem um síðir náðu alla leið til íslands stranda.
Áhrif þessara byltinga og vakningaröldu á ríki Dana-
konunga urðu næsta sérkennileg. Sjálfir voru Danir bún-
ir að fá nóg af einveldi, og þeir losnuðu við það án stórá-
taka. Kristján áttundi lézt í janúar og ráðlagði í banaleg-
unni syni sínum að veita þjóðinni nýja stjórnarskrá.
Friðrik sjöundi byrjaði því stjórnarferil sinn á að lofa
stjórnlagaþingi, og frjálslynd stjórn tók við völdum af
hinum gömlu gæðingum hins látna konungs.
En nú fengu Danir annað að hugsa um. Hertogadæm-
in Slésvík og Holtsetaland voru hluti af konungsríkinu,
og nú risu hinir þýzku íbúar í þessum héruðum upp og
kröfðust frelsis og sameiningar við Þýzkaland. Danir litu
heldur öðrum augum á að veita Þjóðverjum það, sem
þeir höfðu svo nýlega hlotið sjálfir, og leiddi deila þessi
innan skamms til styrjaldar.
Nú sást gleggst, hversu skammt hin íslenzka þjóðfrels-
ishreyfing var á veg komin. Margt er svipað með afstöðu
hinna þýzku íbúa hertogadæmanna og íslendinga innan
hins danska konungsríkis, og hefði því mátt ætla, að ís-
lendingar hefðu að minnsta kosti samúð með Þjóðverj-
um og gerðu svipaðar kröfur, þótt þeir hefðu hvorki
styrk af mannfjölda eða vopnabúnaði. En að því er bezt
verður séð, var samúð íslendinga öll með Dönum í þeirri
styrjöld, er háð var. Nokkrir Hafnar-íslendingar gengu í
her og flota Dana, og hér heima var safnað fé til styrktar
ekkjum hermanna og börnum þeirra. Reykjavíkurpóst-
inum þótti leitt, að íslendingar gátu vegna fátæktar sinn-
ar ekki veitt frekari aðstoð, og Rosenörn amtmaður gaf
landsmönnum vottorð um gott og konunghollt hugarfar.
Það var hin mesta goðgá í Reykjavík (sem að vísu var
nær danskur bær) að hylla Þjóðverja, og aðeins Jón Sig-
urðsson leyfði sér í sendibréfi að vera dálítið spotzkur í
tali um hernað Dana.
Meðan Danir áttu fullt í fangi með Þjóðverja á víg-
stöðvunum í hertogadæmunum, voru þeir hinir blíðustu
í garð íslendinga. Sumarið 1848 gengu kviksögur um það
í Kaupmannahöfn, að blóðug bylting geysaði á íslandi
og hefði byrjað á Þingvöllum. Danska stjórnin hefur vilj-
að mikið til vinna, að ekki kæmi til frekari vandræða í
ríkinu, og var því nú lofað, að engar endanlegar ákvarð-
anir um stöðu íslands yrðu teknar, fyrr en Islendingar
hefðu sjálfir lýst vilja sínum á fundi í landinu sjálfu.
Þetta var loforðið um þjóðfundinn, sem þó var ekki
haldinn fyrr en tæplega þrem árum síðar.
íslendingar fengu nokkra fulltrúa á stjórnlagaþing
Dana, þó alla konungkjörna. Voru þeir fyrst í nokkrum
efa um það, hvort rétt væri af þeim að sækja þingið, en
fóru þangað í þeim fróma ásetningi að fyrirbyggja, að
minnzt yrði á Island í hinni nýju, dönsku stjórnarskrá.
Stjórnin valdi og ágætismenn til setu á þinginu, svo sem
Jón Sigurðsson, Brynjólf Pétursson, Jón Guðmundsson
og Konráð Gíslason. (Aðeins Jón Johnsen er hér undan-
Málverk af Þjóðfundinum 1851 eftir Gunnlaug Böndal listmálara.