Samvinnan - 01.12.1986, Síða 24

Þjóðfundurinn og aðdragandi hans
skilinn, en hann var dómari í Álaborg, og var, að því er
Jón Sigurðsson segir, símasandi án þess að hafa nokkuð
að segja). Fulltrúum þessum tókst að koma í veg fyrir,
að ísland yrði nefnt á nafn, og beittu þeir oft hinum
hyggilegustu aðferðum til þess.
• Hugvekja til íslendinga
Nú er að segja frá því, hvernig íslendingar fréttu af þess-
um atburðum og hver áhrif þeir höfðu á þá. Það mun
hafa verið í byrjun marz, sem kanónuskot tilkynnti hin-
um 1100 íbúum Reykjavíkurbæjar, að póstskipið væri á
förum til Kaupmannahafnar, en ekki var það fyrr en 14.
apríl, sem fyrsta skip kom að utan. Má nærri geta, aðþað
þótti flytja tíðindi.
Jón Sigurðsson var fljótur að bregða við eftir atburð-
ina í Evrópu í janúar og febrúar. Hann skrifaði „Hug-
vekju til íslendinga“, hina gagnmerku grein sína, sem
Hannes Hafstein kallar Bjarkarmál þeirrar stjórnmála-
baráttu, sem hófst með henni. Þessa ritgerð fengu ís-
lendingar í hendur jafnhliða fyrstu fregnum af því, sem
gerzt hafði.
Hér gefst því miður ekki rúm til að rekja efni þessarar
sögulegu ritgerðar. En Jón leggur í henni grundvöll að
þeim kröfum, sem íslendingar geti gert og eigi að gera,
rökstyður þær, bendir á þær leiðir, sem Danir kunni að
fara gagnvart íslandi og hvernig íslendingar eigi að
bregðast við þeim. Jón hefur sýnilega skilið það, að
leiðtogar mega ekki spretta úr spori á undan þjóðum
sínum, og hann miðar greinina við þann þroska, sem ís-
lendingar þá höfðu náð í stjórnmálum, og meira ekki.
Hann undirstrikar og ítrekar, að hann sé ekki að berjast
fyrir viðskilnaði við Dani, heldur vilji hann koma á þeirri
skipan, er „. . . gjöri sambandið við Danmörku það fast-
ast sem það getur orðið“!
Enda þótt Jón skýrði eðli sjálfstæðismálsins, lýsti
hugsanlegri stefnu Dana og markaði ótvírætt þá leið,
sem íslendingar ættu að fara, skorti mikið á, að allur
þorri landsmanna áttaði sig á því, sem var að gerast, og
jafnvel leiðandi menn gerðu sér ekki fyllilega ljóst,
hvernig þeir ættu að bregðast við. Enda verður ekki sagt,
að íslendingar hafi hlaupið til vopna, eins og höfundar
flugufregnanna, sem gengu um Kaupmannahöfn,
ímynduðu sér.
Um miðjan apríl höfðu landsmenn fregnir af því, sem
gerzt hafði ytra, ásamt hinni snilldarlegu hvatningar- og
leiðbeiningagrein Jóns Sigurðssonar. En það var ekki
fyrr en í júlímánuði, að haldinn var fyrsti fundurinn um
málið í Reykjavík. Á þeim fundi var gerð samþykkt,
sem lagði blessun sína yfir gerðir stjórnarinnar, nema
hvað óskað var, að íslendingar fengju að kjósa fulltrúa á
stjórnlagaþingið, sem stjórnin vildi hafa konungkjörna.
Fundarmenn hafa því ekki áttað sig á meginatriðum
þeirrar stefnu, sem Jón Sigurðsson hafði markað, sem
var fyrst og fremst stjórnlagaþing í landinu sjálfu, enda
segir Jón um þetta atriði, að það sé „furðanlegt, að það
skyldi verða barið niður á fundi 24 menntaðra íslend-
inga.“
Tveir menn voru óánægðir með gerðir fundarins í
Reykjavík, þeir Hannes Stephensen og Jón Guðmunds-
son, og boðuðu þeir nú til Þingvallafundar um málið í
byrjun ágúst. Enn voru undirtektir daufar, og mættu
aðeins 19 menn, en samþykkt þeirra var algerlega í anda
Jóns. Um þennan fund skrifar Jón og ræðir hina litlu
þátttöku: „Sumir kunna að hafa hugsað, að allt þetta
fyrirtæki væri hreinasta heimska og til einskis gagns“.
Hér er deyfðin og skilningsleysið enn á ferð, en Jón ör-
væntir ekki, og segir: „Þetta sýnir þó reyndar ekki annað
en það, að menn eru öldungis óvanir öllum þjóðfundum
og almennum samtökum, og heldur seinir á sér og daufir
aðkomu . . .“
Samþykkt Þingvallafundarins gekk nú um landið sem
bænaskrá, og undirrituðu hana um 2500 manns, enda
þótt sumum hafi þótt hún ganga helzt til langt. Hún hef-
ur því haft mjög mikið áróðursgildi, er hún var flutt um
landið, og hefur vafalaust vakið menn til umhugsunar.
Næsta vetur var Jón Sigurðsson óþreytandi í bréfaskrift-
um sínum og eggjaði hann menn óspart. Þingvallafund-
urinn sýnir, að hann átti nú góða liðsmenn, er unnu
markvisst að því að vekja þjóðina, enda tók nú þessi
starfsemi að bera ávöxt.
Sumarið og haustið 1848 urðu línur æ skýrari í hinu
mikla baráttumáli þjóðarinnar, og jafnframt því, sem al-
menningur áttaði sig á málinu, skiptust menn í tvo
flokka, enda þótt ekki væru þeir skipulagðir. Tvö blöð
hófu útkomu í Reykjavík, Þjóðólfur, sem var lifandi og
fjörugt málgagn sjálfstæðismanna, undir ritstjórn séra
Sveinbjarnar Hallgrímssonar, og á hinn bóginn Reykja-
víkurpósturinn, sem vildi sterkt samband við Dan-
mörku. Jukust nú umræður um málin og urðu allheitar,
eins og sjá má af því, er nokkrir Reykvíkingar tóku ein-
tök af Þjóðólfi og brenndu þau!
Þegar vorar 1849 hefur viðhorf þjóðarinnar tekið
stökkbreytingum og vakningin breiðist mjög út um
landið. Þá eru haldnir fundir heima í héruðum og þaðan
sendir fulltrúar til Þingvallafundar 28. og29. júní. Voru
þar mættir 180 fulltrúar og höfðu þeir meðferðis 17 sam-
þykktir frá héraðsfundunum. Var nú gerð áskorun þess
efnis, að alþingi, sem koma skyldi saman þetta sumar,
gengi frá kosningalögum til þjóðfundar, er síðan gengi
frá stjórnarskrá fyrir landið.
Alþingismenn, sem að þessu sinni höfðu fyrir framan
sig 58 áskoranir, flestar um sjálfstæðismálið, þurftu ekki
að efast um óskir þjóðarinnar. Þeir sýndu og röggsemi á
þessu þingi, og sátu ekki auðum höndum, þótt Jón Sig-
urðsson og Páll Melsteð konungsfulltrúi væru meira en
tvo mánuði í sjóhrakningum á leið sinni frá Höfn til
Reykjavíkur. Höfðu þeir þegar samið kosningalaga-
frumvarp, er Melsteð lagði fram frumvarp stjórnarinn-
ar, og kváðu þingmenn blátt nei við öllum óskum um að
ræða hið danska frumvarp, en héldu fast við sitt eigið.
Fór svo, að stjórnin lagði blessun sína yfir það.
# Uppreisnarandi
Það erfreistandi að halda því fram, að „andinn frá 1848“
hafi náð út til íslands 1849 og 1850. Var þá sýnileg ólga í
landsmönnum, og á einstaka stað sauð upp úr. Má nefna
Norðurreiðina frægu í Skagafirði sem dæmi þess, er
bændur afhrópuðu amtmann sinn, hrópuðu „Lifi þjóð-
frelsið! Niður með kúgarana!" í janúar 1850 var pereatið
í Latínuskólanum, að vísu mál, er ekki snerti þjóðfrels-
ið, en sýndi þó nokkurn uppreisnaranda. Loks gerðist
Þjóðólfur svo róttækur, að stjórnarvöldin kröfðust rit-
skoðunar á blaðinu og hindruðu loks prentun þess í einu
prentsmiðju landsins. Ritstjórinn, séra Sveinbjörn, var
24