Andvari - 01.10.1959, Side 79

ANDVARl
lliNlUK VIII. OG ÍSLAND
189
lendinga, þá urðu tilskipanir dönsku
stjórnarinnar annað og meira á Islandi
en pappírsgögn, því að baki þeirra stóð
allsterkt ríkisvald og fullkomin hernaðar-
tækni. Það, sem Englendingar höfðu
tapað við Island, var því ekki auðunnið
að nýju eftir 1536, og þess verður heldur
ekki vart, að Hinrik VIII. hafi gert
minnstu tilraun til þess að rétta hag
þegna sinna þar norður frá. Ensku Is-
landsfararnir virðast því hafa freistazt
til þess að rétta hlut sinn að einhverju
á eigin spýtur. Arið 1538, 10. des., kærir
Kristján III. yfirgang Englendinga á ís-
landi fyrir Hinriki VIII., en hann svarar
með bréfi 25. febr. 1539. Hinrik vill
auðsæilega jafna deiluna á friðsamlegan
hátt og lýkur bréfi sínu með því að
biðja Kristján að grípa ekki til óvinsam-
legra aðgerða (þ. e. hernaðar á Eyrar-
sundi) sökum atburðanna á íslandi, fyrr
en málið hafi verið athugað nánar.92)
íslenzki höfuðsmaðurinn kvartar einnig
fyrir hönd Islendinga undan yfirgangi
Englendinga í bréfi 20. marz 1539.03)
Næsta haust nefnir Erlendur Þorvarðar-
son lögmaður dóm um mál nafngreindra
Englendinga, sem munu hafa haft bæki-
stöð í Grindavík þrátt fyrir ófarirnar
1532. Þeir eru bornir sökum fyrir rán,
okur og misþyrmingar, og eignir þeirra
dæmdar undir konung. I dómnum segir,
að allir þeir séu friðhelgir, sem að þeim
sæki, en þeir ógildir, sem verji þá eða
eigur þeirra, „en sjálfa engelska og út-
lenzka vinturlegumenn dæmum vér út-
læga og fyrirgjört fé og friði hér í landið,
eftir því sem landslögin útvísa."94) Eftir
þessum dómi var farið að Englendingum
1 Grindavík um haustið og urðu hvorir
tveggja fyrir nokkru manntjóni, en lög-
manni tókst að gera upptækar eignir
Englendinga þar og hrekja þá endan-
lega af íslenzka meginlandinu.05) Ekki
vcrður séð, að þessir atburðir hafi leitt
til neinnar deilu milli ríkisstjórna Dan-
merkur og Englands. Ósennilegt er þó,
að ensku íslandsfararnir hafi ekki kært
aðfarir Islendinga fyrir Hinriki konungi,
og hann hefur varla skellt algjörlega
skollaeyrum við kærum þegna sinna.
Þann 18. apríl 1543 ritar Eustace
Chapuys drottningu Ungverjalands langa
skýrslu og segir m. a., að hann hafi
spurt Hinrik tíðinda af erindrekanum,
sem hann hafi sent til Danmerkur til
þess að spyrjast fyrir um manninn, sem
enskir kaupmenn höfðu sent til Islands
til þess að koma þar á fót fiskveiðum.
Af því að engin tíðindi höfðu borizt af
erindreka kaupmanna, gerði Hinrik út
mann að leita hans, „þar eð ensk verzlun
verður fyrir miklu tjóni", en nú var hann
sömuleiðis horfinn og ekkert spurðist til
hans. Konungur telur þó, að hinn glat-
aði sendiboði muni brátt birtast, og telur
Hamborgara sér mjög velviljaða.90)
Engin önnur gögn hafa fundizt um þessa
erindreka, en telja verður líklegt, að
Hinrik VIII. hafi reynt að semja við
Kristján III. og Hamborgara um verzlun
og fiskveiðar við Island um þessar
mundir, en þá eru dönsk herskip í fyrsta
sinn í sögunni farin að sigla með íslenzk-
um ströndum. Einnig er líklegt, að enskir
kaupmenn og fiskimenn hafi reynt að
komast að samkomulagi við íslenzk
stjórnarvöld um verzlun og fiskveiðar við
landið. Hafi slíkar málaleitanir átt sér
stað, þá er okkur einungis kunnugt um
að þær reyndust árangurslausar. Danska
konungsvaldið hafði aldrei ætlað Ham-
borgurum einkarétt til verzlunar á Is-
landi. Það studdi þá gegn Englendingum,
meðan Danmörk átti lítinn sem engan
flota, en nú bjóst það til atlögu gegn
þessurn fyrrverandi styrktarmönnum sín-
um. Verzlun við ísland skyldi lenda í