Andvari - 01.06.1965, Page 66

64
KRISTMUNDUR BJARNASON
ANDVARI
ill, stjórnsamur, vandfýsinn um öll verk,
alvörumaður, varfærinn og fastlyndur, en
þrályndur og ósýnt um að láta hlut sinn.
— Mælt er, að hann hafi manna bezt
lagt „fyrsta grundvöll til mennta og
menningar og siðgæðis hjá ungum rnönn-
um“. Hann gaf kallið upp við Bjarna
son sinn árið 1796 og fluttist á hjáleigu
staðarins, Melaleiti, sem hann hafði byggt
upp að öllu.
Séra Bjarni hafði fengið í skóla fágæt-
lega góðan vitnisburð fyrir gáfur og sið-
prýði. Hann var ágætlega að sér, meðal
annars í búfræðilegum efnum, og ritaði
nokkuð í þeim greinum. Báðir voru þeir
feðgar landskunnir húhöldar og gróða-
menn miklir.
Séra Arngrímur var vel látinn af sókn-
arbörnum sínum, en séra Bjarni nokkru
miður. Þeir feðgar áttu í málastappi ár-
um saman, og mæltist ekki vel fyrir.
Kvartar biskup og undan því, að ósam-
lyndi sé milli Bjarna og sumra sóknar-
manna hans, og getur þess, að „hann sé
nokkuð strangur og siðavandur og skorti
stundum að því er virðist hæfilegt mjúk-
lyndi, en hann sé ágætur barnafræð-
„ * «
an. . . .
Þetta er kjarninn í þeim vitnisburði,
sem samtíðin gaf þeirn feðgum. Sízt skal
í efa dregið, að þeir séu vel að þessum
vitnisburði komnir og að í engu sé ýkt
að þeirrar tíðar skilningi. Þó verður að
draga aðrar ályktanir af sumu hverju en
samtímamenn þeirra feðga gerðu: Ymis
rök hníga að því, að þeir hafi ekki verið
eins snjallir uppalendur og samtíð þeirra
vildi vera láta og síðan hefur verið tuggið
upp athugasemdalaust í ritum síðari
tíma. Viðhorf til uppeldismála hefur ger-
breytzt.
Ymsir þeir, sem nám stunduðu hjá
þeim feðgum, hlutu góða, bóklega mennt-
un og sóknarbörn þeirra staðgóða þekk-
ingu í sínum kristindómi. En á hitt ber
líka að líta, hve dýru verði oft hefur
goldið verið. Að sjálfsögðu er erfitt nú
að kveða upp óyggjandi úrskurð í slíku
máli, en hér verður Þórður Sveinbjörns-
son leiddur sem vitni. Hann hafði náin
kynni af þeim feðgum, ekki sízt séra
Bjarna, en hjá honum var hann til vors
1802, „en þá taldist Bjarni prestur und-
an að geta kennt mér lengur og meinti
mig fullnuma í því, sem kennt er við
latínuskólann í Reykjavík og jafnvel
lleiru."
Þórður tók síðan próf hjá Geir biskupi,
og taldi hann Þórð cinn hinn bezta, er
hann hafði prófað.
Þórður segir svo frá þeirri raun:
„Var ég þá á 16. ári, pasturslaus og
heilsulinur aumingi, varla stærri en 12
vetra gamalt barn, því þegar ég hélt skóla-
lausnarræðu mína, hvað ég eftir leyfi
hiskups fékk að gera á Melum, sást varla
á höfuðið á mér upp úr stólnum, hvað
að vísu má hafa litið kímilega út fyrir
söfnuðinum. . . . Að því búnu fór ég
sem vinnumaður að Melum og var þar
í næstu tvö ár, sat þar á vefstólnum allan
veturinn, en var á selaveiðum með presti
á vorum og við slátt á sumrum. Þóttist
ég þar miður haldinn að fæði og við-
gjörðum en ég óskaði. Kaupgjald fékk
ég ekkert, en einkum þoldi ég ei að sitja
á vefstólnum, vegna þess ég, sem var
svo lítill, varð alljafnt, á tvíbreiðum vefn-
aði að ríða með bringspalirnar á brjóst-
trénu, hvað ég meina, að lagt hafi undir-
stöðu að þeirri lifrarbólgu, er seinna
næsturn svipti mig lífinu. . . . Fjör hafði
ég aldrei til að bera, og uppeldi mitt á
Melum var heldur þvingað en hitt og
hné heldur að því, að ég mætti verða
yfirlætislaus, nytsamur sveitaprestur, en
að ég lærði neitt það, er hjá heldri mönn-
um kallast kurteisi og leiðir oft að nokkru
af því fínara og frjálsara uppeldi."
Oll er frásögn Þórðar hófsamleg, enda