Andvari - 01.06.1965, Qupperneq 75

ANDVARI
HENRY GEORGE OG „EINFALDI SKATTURINN'
73
aði óðum, svo að hlutafélög, er áttu
sameiginlcgra hagsmuna að gæta, gerðu
með sér handalög eða runnu saman í
hringa, til þess að standa betur að vígi.
Hringar þessir náðu einokunaraðstöðu í
iðnaði og vörudreifingu, réðu mörkuðum,
vöruverði og dreifingarkostnaði að eigin
geðþótta. Eitthvert ljósasta dæmið um
þetta voru járnbrautarfélögin, einkum
þau, er fengu einkaleyfi á Kyrrahafs-
brautinni.
Lífskjörum bænda og verkamanna fór
hnignandi. Á styrjaldarárunum skorti
vinnuafl, svo að vélvæðing jókst til muna
bæði í verksmiSjuiðnaði og landbúnaði.
Sambandsstjórnin aflaði sér þá tekna
með háum innflutningstollum, sem
breyttust 1 verndartolla eftir styrjöldina.
Til þess að fylgjast með þróuninni urðu
bændur að taka peningalán til vélakaupa
á tollvernduðum markaði. AfurSir sínar
urðu þeir eftir sem áður að selja á frjáls-
um markaði í fjarlægum löndum líkt og
innanlands, og engu gátu þeir ráðið um
flutningskostnað. Þegar bændur sátu
uppi með „offramleiðslu" neyddust þeir
til að taka okurlán gegn tryggingu í
jarðnæðinu sjálfu. Þannig komst það í
hendur fjársterkra aðila, en sjálfseignar-
bændum fækkaði. AnnaS hvort gerðust
þeir leiguliðar eða flosnuðu upp og flutt-
ust til ört vaxandi borga. Auðfélög höfðu
svo uppi skipulagðan áróður, ekki sízt
í Evrópu, fyrir landgæðum þar vestra,
ef takast mætti að fá menn þangaS til
búsetu. Hvort tveggja átti drjúgan þátt
í því, að verkalýðsstéttin fjórfaldaðist á
tímabilinu 1860—1900. Verkamenn
höfðust við í fátækrahverfum stórborga,
og í smærri borgum var búsnæðið í eigu
auðfélaga, sem þeir skiptu við. Framboð
á vinnuafli jókst stöðugt, svo aS atvinnu-
leysisvofan varð uggvænlegri með hverju
árinu, sem leið.
Svo örar sem breytingarnar á lífsbátt-
um þegnanna urðu tvo fyrstu áratugina
eftir borgarastyrjöldina, er þess naumast
að vænta, að af þeim yrðu dregnar nýjar
ályktanir í fljótu bragði. Stjórnmálavit-
undin var löngu mótuS og reist á þeim
grundvelli, sem Thomas Jefferson og
samtíðarmenn bans lögðu meS sjálfstæð-
isyfirlýsingunni 1776. Þar sagði m. a.
svo:
„Vér álítum, að sá sannleikur sé
auðsær og ótvíræSur: að allir menn
séu fæddir jafnir, að skapari þeirra
hafi veitt þeim ákveðin, óræk rétt-
indi, þeirra á meðal lífið, frelsið og
leitina að lífshamingju.... Jafn-
skjótt og einhver stjórn brýtur í bága
viS þessi markmið, er það réttur
þjóðarinnar að breyta henni eða
víkja henni frá völdum og skipa
nýja sjórn, en þá sé vald hennar
grundvallað á þann hátt, sem þjóð-
inni sýnist líklegastur til öryggis og
farsældar."
Snilld þessara orða felst einkum í því,
hve vel þau túlka og samræma hug-
myndir margra kynslóða um „náttúru-
réttinn," a. m. k. allt frá þeim tíma, er
John Locke setti fram sínar kenningar
um hann 1690 og eins og þær mótuðust
meðal franskra heimspekinga á 18. öld.
Thomas Jefferson áleit hyggilegast —
eins og John Locke — að meirihluti
hinna efnaðri þjóðfélagsþegna færi með
sjórn ríkisins. Ilann studdi þá kenningu
Rousseaus, að ríkisvaldið væri því háska-
legra sem handhafar þess stæðu fjær
umbjóðendum sínum. Þess vegna lagði
hanri áherzlu á sjálfdæmi einstakra
fylkja, en valdsvið sambandsstjórnar
skyldi takmarkað við allra nauðsynleg-
ustu málefni, svo sem utanríkismál.