Stúdentablaðið - 17.04.1980, Qupperneq 2

Stúdentablaðið
Fagkritiska útgáfan Framlag (Rót)
hefur gefiB út Vinstri andstaBan I AlþýBu-
flokknum 1926-1930 eftir Ingibjörgu Sól-
rúnu Gisladóttur (Reykjavik, 1979). Sömu
aBilar hafa áBur gefiB út fjórar B.A. rit-
gerBir i sagnfræBi og birtust ritdómar um
þrjár þeirra I timaritinu Saga 1979. Rit
Sólrúnar er einnig lokaritgerB til B.A.
prófs i sagnfræBi viB Háskóla Islands, þótt
þess sé raunar ekki getiB i ritinu. Engar
breytingar voru gerBar á B.A. ritgerBinni
aBrar en þær, aB tvær enskar tilvitnanir
voru þýddar á islensku. Einnig er ritiB
skreytt nokkrum myndum, en ekki er
gerB grein fyrir höfundi eBa höfundum
þeirra. 1 þessari umsögn er ekki tekiB sér-
stakt tillit til þessaBumB.A. ritgerB er aB
ræBa, enda verBur aB leggja sama mæli-
kvarBa á öll fræöirit sem talin eru útgáfu-
hæf.
RitiB skiptist I sjö kafla. Fyrstu þrir
kaflarnir fjalla um alþjóBahreyfingu
kommúnista 1919-1930, Islenskt þjóöfélag
og AlþýBuflokkinn / ASI 1920-1930. Þessir
kaflar eru aB mestu leyti endursagnir úr
ýmsum heimildum. Þannig eru tilvitnanir
5), 6) og 7) I öBrum kafla aB finna I bæk-
lingnum Islensk verkalýBshreyfing 1920-
1930 — reyndar án þess aB þessarar milli-
heimildar sé getiB. Fjórir seinni kaflarnir
greina frá starfsemi kommúnista innan
AlþýBuflokksins og er einkum reynt aB
skýra aBdraganda stofnunar
Kommúnistaflokks Islands 1930. Ég ræBi
hér nær eingöngu þessa kafla, sem eru
meginefni ritsins.
Aðferðir
RannsóknaraBferBir Sólrúnar koma
kunnuglega fyrir sjónir af lestri fyrri rita
Framlags. Ekki er hægt aB merkja viB-
leitni tilgagnrýni á hefBbundna sagnfræBi
né einhvern skyldleika meB verkum
þeirra Marxista, sem á undanförnum
áratugum hafa mótaö nýjar aBferBir I
verkalýössögu (nefna má t.d. bresku
sagnfræöingana E.P. Thompson og Eric
Hobsbawm). Skýringarmátinn er
svipaöur og i öörum ritum Framlags, þar
sem áherslan er lögö á flokkapólitik og
hugmyndafræöilegar deilur. Gunnar
Karlsson hefur réttilega bent á aö „Rit-
geröir þeirra félaga eru ákaflega litiö
marxiskar, en kannski má segja aö þær
séu aö sama skapi leniniskar” (Saga 1979,
bls 273). Raunar má greina afturför frá
heföbundinni sagnfræöi, þvi heimildarýni
Sólrúnar er litil sem engin. Heimildir eru
ekki bornar saman né metnar á annan
hátt. Þannig er viöa vitnaö athugasemda-
laust i ummæli heimildarmanns um at-
buröi sem geröust fyrir áriö 1930 (t.d. bls
37 og 69). Minni manna um löngu liöna
tima er oft harla óglöggt og hér er liöin
hálf öld, hvorki meira né minna!
Sósíaldemókratar
og kommúnistar
Sú hugmyndafræöi sem höfundur hefur
aö leiöarljósi er mjög einföld: Innan
Alþýöuflokksins áttust viö sósialdemó-
kratar og kommúnistar. Kommúnistar
höföu marxismann sem grundvöll stefnu
sinnar, sem var I meginatriöum rétt.
Sósialdemókratar höfBu svikiB marxism-
ann og stefna þeirra var aö mestu leyti
röng.
Þessi hugmyndafræöi drýpur af hverri
blaöslöu og ættu nokkur dæmi aö nægja
þessu til rökstuönings: Stefnuskrá
Alþýöuflokksins 1922 hefur Sólrún „fyrir
satt” (!) aö sé unnin af mönnum sem
„tilheyröu báöir hinum sósialdemókrat-
Iska armi Alþýöuflokksins. — Mjög llklegt
eraB stefnuskráin sé aB miklu leyti byggö
á stefnuskrá danskra sóslaldemókrata og
endurspegli þannig þá gjá sem myndast
haföi milli marxiskrar arfleiföar
evrópsku flokkanna og endurbótasinn-
aBrar framkvæmdar á stefnunni” (bls
22). Stefna Alþýöuflokksins er „furöuleg”
(bls. 46), forystumenn sósialdemókrata
hafa snúiö baki viB marxismanum „þegar
á þessum árum” (bls 52-53) og stefna
þeirra er „undansláttarstefna” (bls. 78)
og vinnubrögö „gerræöisleg” (bls. 84),
þeir beita „skoBanakúgun” (bls. 87) og
„A drunurn 1928 og 1929 var hér mikiö
góöæri, engin hvarövitug stéttaátök áttu
sér staö og verkamenn stóöu ekki enn
andspænis svikum sósialdemókrata I
verkalýösbaráttunni” (bls. 98).
A starfsemi kommúnista litur höfundur
hins vegar jákvæöum augum. Þegar
Sólrún bendir á aö ummæli eins
kommúnistans sé I samræmi viB („hina
sósialdemókratisku”!) stefnuskrá
Alþýöuflokksins frá árinu 1922, þá er þaö
allt i einu „marxisminn sem er lagöur til
grundvallar...” (bls. 52)! Sparta, félag
kommúnista, var „fámennt og ein-
angraö” en „ól þaö engu aB siöur upp hóp
manna sem var vel skólaöur I marxlskum
fræBum” (bls. 80). A kreppuárunum kom
I ljós „aö kommúnistar voru vel I stakk
búnir fyrir þau stéttaátök sem þá áttu sér
staö, og þeir sönnuöu getu sina til aö
skipuleggja verkalýösbaráttu” (bls. 98-
99).
Áhrif hugmyndafræði á
niðurstöður og aðferðir
Hugmyndafræöi höfundar mótar ekki
eingöngu oröalag ritsins og framsetningu
alla heldur leiöir einnig til einföldunar og
vafasamra útskýringa. I rauninni er ekki
fjallaö um vinstri andstöBuna I Alþýöu-
flokknum heldur um starfsemi
kommúnista, sem voru aöeins hluti þess
hóps, er hélt uppi andófi gegn forystu
Alþýöuflokksins. Nær ekkert er rætt um
þá Alþýöuflokksmenn sem töldu sig
hvorki vera sósialdemókrata né
kommúnista en reyndu aö sætta and-
stæöar fylkingar I flokknum. Starfi og
hugmyndum Olafs Friörikssonar og hans
fylgismanna er, til dæmis, litiö lýst.
Sólrún segir aö stefnubreyting
Komintern áriö 1928 hafi varla veriö
ákvarðandi fyrir stefnu Islenskra
kommúnista (bls. 66). Þessi fullyröing er
litt rökstudd en hins vegar er mikiö gert
úr áhrifum danskra jafnaöarmanna á
forystu Alþýðuflokksins. Höfundur rekur
mikiö af auknum ágreiningi kommúnista
og sósialdemókrata innan Alþýöu-
flokksins til skyndilegrar inngöngu
flokksins III. Alþjóðasambandiö I desem-
ber 1926, en athugar alls ekki, að I ritinu
sjálfu má finna sterkan rökstuöning fyrir
þeirri skoöun aö Islenskir kommúnistar
hafi fyrir desember 1926 ákveöið, I sam-
ráöi viö Komintern, aö stofna eigin flokk:
1) Komintern ályktaöi áriö 1924 um
nauösyn stofnunar kommúnistaflokks á
Islandi (bls. 79). Brynjolfur Bjarnason
sat þingiö. Samþykktin var birt I álykt-
unum Komintern frá 1924.
2) Takmark Jafnaðarmannafélagsins
Spörtu, stofnaö I nóvember áriö 1926,
var myndun kommúnistaflokks (bls.
79).
3) Ummæli Einars Olgeirssonar á fundi I
mars 1926, m.a.: „Þess vegna veröum
viö aö leggja grundvöll að hreinum
Kommúnistaflokki.” (Bls. 80)
Engu er likara en hugmyndafræöi Sól-
rúnar hafi visað á fyrirfram ákveön-
ar braútir en hvorki vakiö nýjar spurn-
ingar né frjó viöfangsefni. Viö lestur rits-
ins sækja að margar spurningar sem ekki
er svaraö til dæmis: Af hverju túlkuöu
fimm af átta blöðum Alþýöuflokksins
sjónarmiö kommðnista en aöeins eitt
skoöun sósialdemókrata (bls. 88), ef það
er rétt sem höfundur segir að
kommúnistar hafi átt undir högg að sækja
gagnvart sósialdemókrötum irjnan
flokksins? Sólrún segir einnig: „Ekkert
mat veröur lagt á þaö hér hvort stofnun
Kommúnistaflokksins var rétt timasett
eöa ekki, enda veröur þaö varla gert
nema meö þvi að meta starf og reynslu
flokksins á fyrstu árum hans” (bls. 98).
Forsenda höfundar er sú, aö stofnun
Kommúnistaflokksins hafi verið rétt —
eina vafaatriðiö sé tímasetningin. Miklu
gagnrýnni spurning væri hins vegar hvort
stofnun Kommúnístaflokksins hafi yfir-
höfúö veriö réttmæt. (Áöur en þeirri
spurningu væri svarað af einhverju viti
væri m.a. nauösynlegt aö athuga af-
leiðingar innbyröis deilna verkalýös-
flokkanna á verkalýösbaráttuna og stööu
islensks verkalýös.)
Ég hef vikiö nokkuð aö helstu göllum
fimmta útgáfurits Framlags. Kostir rits-
ins eru einnig umtalsveröir. Þaö er lipur-
lega skrifaö: gefiö er greinargott yfirlit
yfir starfsemi Islenskra kommúnlsta 1926-
1930 og ýmsar heimildir (t.d. fundar-
gerðarbækur og fjölrit) eru notaðar I
fyrsta sinn i útgefnu verki. Fróölegt væri
aö bera saman umfjöllun Sólrúnar og
nýútkomna bók dr. Þórs Whitehead um
upphafsár Islenskrar kommúnista-
hreyfingar, en slikt er stærra viðfangsefni
en rúmast I stuttum ritdómi, sem er skrif-
aöur aö beiöni ritstjóra Stúdentablaðsins.
Einnig skal lesendum blaösins bent á, aö
rit Sólrúnar kostar aðeins rúmar 2000
krónur, sem er gjafverð.
Fyrstu fimm rit Framlags sýna óvenju-
legan dugnaö I útgáfustarfsemi. Aöd&un
höfundanna á „Marxismanum” (eins og
hann sé einn og óskiptur!) er vafalaust
djúp og einlæg. Engu að slöur bera verkin
hvorki vott um mikla þekkingu á
kenningum og aðferöum I sagnfræöi né
reyna höfundar aö gagnrýna heföbundna
sagnfræöi. Sumum lesendum kann aö
yiröast þetta ósanngjörn krafa, þar sem
ritin eru B.A. ritgeröir nemenda, en ekki
fullmótaöra fræöimanna. Gott og vel — en
af hverju þá að skreyta sig meö nafngift-
inni „Fagkrltiska útgáfan”? Táknar fag-
krítik ef til vill hugarfar þeirra sem
verkin vinna en ekki verkin sjálf?
2
FAGRÝNI
FKAAIM« 5
VINSTRI ANDSTAÐAN
í ALÞÝÐUFLOKKNUM
1926 -1930
Eftir Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur
Um
fimmta rit
Framlags
Svanur
Kristjánsson