Fálkinn - 01.02.1961, Page 23

A-fjörefni í grænmeti þolir ekki langa
geymslu, svo að mikils er um vert að
borða allt grænmeti eins nýtt og frek-
ast er unnt, en láta það ekki liggja
og visna, áður en það er notað.
B-fjörefnið.
Fyrir nokkrum áruni var talað um
B-fjörefnið, en nú er mönnum orðið
ljóst, að hér er ekki um eitt einstakt
efni að ræða, heldur flokk efna, sem
ber hópheitið B-fjörefni. Hin einstöku
efni í flokknum hafa hlotið nr., og eru
því greind að sem Bi, B2 o. s. frv. Þau
hafa meðal annars það sameiginlegt,
að þau leysast upp í vatni.
Sé athugað, hvar hið nauðsynlega Bi
er að finna, kemur í ljós, að það er
mjög almennt í mikið notuðum fæðu-
tegundum, þ. e. a. s. brauði, kornmeti
og mögru kjöti. En ódýrast er það í
brauði.
B2 er bæði í kartöflum og grænmeti,
kjöti og mjólk, og sé hveiti fjörefna-
bætt, má telja hveitibrauð með. B-fjör-
efni þola bakstur allvel.
Þrátt fyrir að hinir alvarlegu B-skorts-
sjúkdómar, sem einkum eru þekktir í
hinum austlægari löndum, þar sem hrís-
grjón er aðalfæðan, komi ekki fyrir
hér á landi, verður hver og einn að
vera á verði gagnvart hinum minnsta
B-skorti, því að B-fjörefni hafa áhrif
á matarlystina, efnaskipti, taugakerfi
og margt fleira, t. d. má oft rekja or-
sakir bólóttrar húðar til B-fjörefnis-
skorts. Einnig getur hárið orðið líflaust
og matt af sömu ástæðu.
Við matreiðslu verður að hafa það
hugfast, að B-fjörefnin eru vatnsupp-
leysanleg, sem þýðir, að hluti þeirra
fer út í soðið, og eigi að nýta B-fjör-
efnamagn fæðunnar að öllu leyti, er
sjálfsagt að nota soðið.
C-fjörefni.
Skyrbjúgur var fyrr á öldum ein af
mestu plágum mannkynsins; einkum
urðu sjófarendur, sem á löngum sjóferð-
um fengu ekkert nýtt grænmeti né
ferska ávexti, hart leiknir af þessum
vaneldissjúkdómi. Hann var læknaður
með sítrónusafa; en seinna kom í ljós,
að sítrónusafinn hefur að geyma C-
fjörefni, sem einnig er nefnt askorbin-
sýra, þ. e. a. s. þá sýru, sem vinnur
á móti skyrbjúg.
C-fjörefnið er fyrst og fremst aó
finna í orkurýrri fæðu, eins og ávöxt
um og grænmeti. Kartöflur eru á sumr-
in og haustin ódýrasti C-fjörefnagjaf-
inn, en eftir því sem kemur fram á
veturinn og líður að vori, minnkar C-
fjörefnainnihald þeirra mikið, þar eð
C-fjörefnið þolir illa geymslu. Auk þess
fáum við það í ríkum mæli í káli og
fleiri tegundum grænmetis, eins og
steinselju, karsa, kjörvel og blaðlauk.
Sítrónur, appelsínur, sólber og rósa-
aldin eru góðir C-fjörefnisgjafar, en
krækiber og bláber rétt sæmilegir. Er
gott að vita, að þegar lítið er af fersku
grænmeti, þá geta hrásaftir af þessum
ávöxtum verið góðir fjörefnagjafar.
C-fjörefni er einnig að fá úr nokkr-
um fæðutegundum úr dýraríkinu, eink-
um mjólk, en í kjöti og fiski er það af
svo skornum skammti, að vart verður
talið. Aðeins í lifur og nýrum, svo og
þorskhrognum, er það svo nokkru nemi.
C-fjörefni er vatnsuppleysanlegt og
fer því eins og B-fjörefni að nokkru
leyti út í soðið, sem á því skilyrðis-
laust að notast.
Þegar C-fjörefnið gengur í samband
við súrefni (oxyderast), þ. e. a. s. verð-
ur fyrir áhrifum andrúmsloftsins, eyði-
leggst það. Þess vegna á að borða hráa
grænmetisrétti strax og þeir hafa ver-
ið tilreiddir.
C-fjörefnið þolir aðeins skamma suðu
og ýmis efni eins og natron og kopar
hafa eyðileggjandi áhrif á það.
D-fjörefni.
A- og D-fjörefni hafa margt sameigin-
legt. í fyrsta lagi eru þau bæði fitu-
uppleysanleg. Þau eru í flestum tilfell-
um í sömu fæðutegundum og D-fjörefni,
aðeins úr dýraríkinu.
D-fjörefnið fæst, eins og A-fjörefnið,
einkum í fitu eins og mjólkurfitu, þ. e.
a. s. nýmjólk, rjóma, smjöri og feitum
osti. í eggjarauðu er D-fjörefni og í
smjörlíki, sé það A- og D-fjörefnabætt.
í feitum fiski fást báðar þessar fjör-
efnategundir. D-fjörefni er í ríkum mæli
í fisklifur, sem lýsi er unnið úr. Hins
vegar er lítið sem ekkert D-fjörefni í
nauta-, svína- og kálfalifur.
D-fjörefnið hefur þá sérstöðu, að það
getur myndazt í húðinni (ergosterol)
fyrir áhrif útfjólubláu geisla sólarinn-
ar. Er það ein ástæðan til þess, að sól-
skin er hollt. Á veturna minnkar eðli-
lega þessi D-fjörefnamyndim, svo að
nauðsynlegt er að bæta upp fæðuna
með lýsi í einhverri mynd, þótt leitast
sé við að neyta fjörefnaauðugrar og fjöl-
breyttrar fæðu daglega, og á það eink-
um við um börn og unglinga.
D-fjörefnið hefur mikla þýðingu í
sambandi við nýtingu kalksins úr fæð-
unni, enda má oftast rekja orsakir bein-
kramar hjá börnum til D-fjörefniskorts.
D-fjörefnið þolir vel bæði suðu og
steikingu.
HEILRÆÐI
Blómsturpottum hættir til að verða
blettóttir og ljótir. Núið þá að utan
með hreinni stálull.
Notið gúmmíhanzka, þegar þið þvoið
nylonsokkana, Þá er engin hætta á
því, að þið rífið gat á sokkana með
nöglunum eða með hrjúfum höndum.
Brotin í karlmannsbuxunum endast
lengur, ef þið vindið klút upp úr plastic-
sterkju og strjúkið honum yfir brotið,
áður en pressað er.