Fálkinn - 24.02.1964, Blaðsíða 12

ÞAD, SEM SHAKESPEARE SAG
Þegar þetta er skrifað, standa enn yfir sýn-
ingar í Þjóðleikhúsinu á Hamlet eftir Shakespe-
are, mesta leikhúsverki allra tíma. Efni þess
leiks er svo kunnugt flestum, að það verður
ekki rakið hér, enda var það rakið í fáum orð-
um í jólablaði Fálkans.
Shakespeare byggir þetta mikla verk sitt á
fornri norrænni arfsögu, sem hinn mikli danski
sagnfræðingur Saxo, sem uppi var á seinni hluta
12. og byrjun 13. aldar, skráði í hinni miklu
Danmerkursögu sinni. Þessi fornnorræna arf-
sögn um Amlet Danaprins, eða öllu heldur Jót-
landsprins, hefur eðlilega nokkuð breytzt í
meðförum skáldjöfursins Shakespeares, en
megin þráðurinn heldur sér þó að langmestu
Íeyti. Þó er í einu tilviki vikið allmjög frá frum-
æimildinni, en það er í sambandi við Bretlands-
ferð (H)Amlets, en Shakespeare lætur (H)Amlet
aldrei til Bretlands komast, eins og kunnugt
er. Saxo lætur Amlet hins vegar komast
til Bretlands og þar ratar hann í ýmis ævin-
týri, lifir meðal annars í tvíkvæni. Ekki er þar
allt til hróss fyrir brezka konunga, og má vera að það hafi að nokkru
valdið því, að Shakespeare lét Bretlandsferð (H)Amlets verða svo stutta
sem hann gerði. Hitt er svo, að atburðir þeir, sem þar gerðust, koma litið við
sjálfu meginefni leikritsins og frá listrænu sjónarmiði stendur hið mikla
verk Shakespeares fullkomlega jafnrétt, þótt þessari ferð sé sleppt.
En hvað segir sá vísi maður, Saxo Grammaticus, frá dvöl Amlets Jót-
landsprins?
Föðurbróðir Amlets, bróðurmorðinginn, heitir hjá Saxo, Fenge. Hann
sendir Amlet til konungsins í Bretlandi og með honum tvo hlýðna erind-
reka sína. Meðferðis hafa þeir „bréf“, það er kefli með rúnaristum frá
Fenge til Bretakonungs, þar sem Fenge biður hann að sjá fyrir þessum
frænda sínum og stjúpsyni. En Amlet var í litlum vafa um það, að eitthvað
fleira byggi bak við þessa för en honum hafði verið sagt frá, og á leiðinni
komst hann í farangur fylgdarmannanna og fann rúnakeflið og las. Hann
tók sig þá til og máði ýmislegt það út af keflinu, sem hann vildi ekki að
Bretakóngur læsi, en bætti öðru við. Þarf vart að segja frá því, að það
var líflátsbeiðnin, sem Amlet skóf út, eða öllu heldur breytti þannig, að
Bretakóngur var beðinn um að stytta fylgdarmönnum hans aldur. Auk
þessa tók Amlet sér bessaleyfi til þess að biðja Bretakóng þess í nafni
Fenge að gefa „þessum frábærlega gáfaða unga manni dóttur sína fyrir
konu.“
Nú komu þeir til Bretakóngs og afhentu sendimenn þar sinn eigin
dauðadóm en kóngur tekur þeim ljúfmannlega og býður þeim að dveljast
hjá sér. Er þeim boðið til kvöldverðar hjá kóngi og þar neytt hinna dýr-
legustu kræsinga, sem allir snæða af beztu lyst — nema Amlet. Hann sat
fýldur á svip yfir borðum og nartaði varla í matinn. Þótti Bretum þetta
hin mesta furða, að sjá ungan mann — sem þar að auki var ekki Breti —
fúlsa við hinum konunglegu krásum Bretlands. Kóngi var heldur ekki
rótt yfir þessari framkomu og lét mann leynast í herbergjum Dananna um
nóttina, til þess að heyra hvað þeim færi á milli. Förunautar Amlets spurðu
hann ákaft, hvað því hefði valdið að hann snerti ekki við matnum, en
hann svaraði því til, að það hefði verið blóðlykt af brauðinu, járnbragð
af ölinu og það hefði verið nálykt af kjötinu. Við þetta allt bætti hann
svo, að kóngurinn hefði þrælsaugu og drottningin bæri svipbragð eldabusku.
Félagar Amlets stríddu honum óspart og álösuðu, enda var hann snarvitlaus
í þeirra augum.
Þegar kóngur fékk þessar fréttir varð hann mjög hugsi. Lét hann svo
ummælt, að svona hugsanir spryttu ekki upp úr venjulegum mannsheila.
Þessi ungi maður hlyti því annaðhvort að vera alvitur eða vitlaus.
Lét kóngur nú kalla Amlet fyrir sig og spurði hann, hvað hann hefði
til sins máls. Amlet spurði, hvort kornið, er brauðið væri bakað úr, hefði
ekki verið ræktað á akri, þar sem orrusta hefði verið háð? Kóngur varð að
kannast við það, en kvað sig ekki hafa órað fyrir, að slíkt hefði áhrif á
bragð þess brauðs, er úr korninu yrði bakað. Lét nú kóngur rannsaka annað
það, er Amlet hafði sett út á matinn og kom þá í ljós, að svín þau, er kjötið
var af, höfðu eitt sinn sloppið út og komizt í hræ af látnum stigamanni
og lagt sér það til munns. Og er drykkurinn var rannsakaður kom í Ijós, að
undir brunninum, sem vatnið, er í hann var notað. var sótt í, fannst ryðgað
gamalt sverð.
Er kóngur varð nú þess vísari að Amlet hafði getað sagt þetta allt
með sanni fyrir um matinn og drykkinn, varð honum eðlilega hugsað til
þess er hafði sagt um augu sín og fas drottningar. Gekk hann fast á móður
sína og spurði hana, hver væri eiginlega faðir sinn? f fyrstunni fékkst hún
ekki til að segja annað en það, að hún hefði aldrei faðmað annan mann en
konunginn sáluga föður hans, en svo lcom að lokum, að hún viðurkenndi
að hún hefði lagzt með þræli einum og væri hann hinn rétti faðir konungsins.
Þótt kóng setti að vonum dreyrrauðan yfir ætterninu, þótti honum
mikið til vizku hins unga manns koma. Og að lokum spurði hann Amlet
um það, því hann segði drottningu hafa á sér eldabuskufas. Amlet sagði
honum, að I fyrsta lagi sveipaði hún höfuð sitt í skuplu að sið ambátta, í
12 KÁLKINN