Vikan - 13.11.1958, Qupperneq 13

stara
augum út í
Heimsókn að
Á næstu síðum segir ungur
maður frá því hvernig hann
leiddist út á afbrotabrautina og
lenti að lokum í höndum rétt-
vísinnar, var dæmdur í fangelsi
og sat þar marga mánuði. I
fangelsinu, Litla-Hrauni, ritaði
ungi maðurinn dagbók sem mmi
verða birt í næstu tölublöðum
Vikunnar.
Blaðamenn Vikunnar brugðu
sér um dagiim ásamt ljósmynd-
ara austur að Litla-Hrauni til
að kynna sér og lesendum stað-
inn þar sem dagbókin er rit-
uð . . .
A efri myndinni sjást tveir fangavarðanna á Htla-Hrauni í eftirlits-
ferð. Á neðri myndinni sézt inní einn einangrunarklefann i kjallaranum.
Litla-Hraun var reist sem sjúkrahús
árið 1923. Það liggur því í augum uppi
að húsakynni og öll tilhögun er afar
óhentug fyrir þá starfsemi sem nú fer
þar fram. Þrátt fyrir ötula viðleitni
stjórnarvaldanna til að gera Litla-
Hraun að viðunandi vinnuheimili, er
enn langt í land að það hafi tekizt.
Því veldur fyrst og fremst hin óheppi-
legu húsakynni sem fyrir hendi eru og
skortur á fé til að reisa nýtt nútíma-
hæli fyrir þá ógæfusömu menn sem
þjóðfélagið telur bezt geymda bak við
lás og slá.
Helgi Vigfússon hefur veitt vinnuheim-
ilinu forstöðu á annað ár af alúð og
árvekni og jafnan icomið fram af
mesta drengskap við fangana.
Hann sýndi okkur húsakynnin og
kynnti okkur fyrir þeim sem þar
búa. 1 kjallara hússins er eldhús
og matsalur.
— Þetta er eini samkomusalur-
inn í allri byggingunni, sagði Helgi
okkur, hér vantar tilfinnanlega
vistlegan sal þar sem fangarnir
geta komið saman.
1 einu horni matsalarins stendur
lítið orgel og sýnilega komið til
ára sinna. Umboðsmenn ýmissa
trúflokka heimsækja Litla-Hraun
með reglulegu millibili og halda
samkomu. Slíkt hefur gefið góða
raun og ýmsir fanganna orðið
BLAÐAMENN Vikunnar brugðu sér
um daginn austur að Litla-Hrauni.
Það hafði frosið um nóttina og var
komið snjóföl á heiðina. Heiðskir him-
ininn hvelfdist eins og kristalhjúpur yfir
þennan tæra haustmorgun og i fjarska
gaf sýn til jökla. Hekla var orðin alhvít.
Víðáttan sem blasti við í öllum áttum
gaf huganum frelsi til að reika óbund-
km og laus.
Og þó var förinni heitið að mesta ó-
frelsisstað á Island. Litla-Hraun var
framundan.
Skammt frá Eyrarbakka, rétt við al-
faraleið, stendur tvílyft steinhús með
sterkum járnrimlum fyrir öllum glugg-
um. Pyrir dyrum er ramleg grindahurð,
gerð úr digrum járnrimlum svo kettl-
ingur gæti varla smogið í gegn. Þetta
er dvalarstaður 30 manna sem þjóð-
lagið kýs að geyma sér þar. Fangaklef-
ar eru á tveimur hæðum, það er gengið
eftir löngum gangi og beggja vegna
gefur að líta vandlega læstar dyr, allar
tölusettar. 1 hverjum klefa býr einn
maður.
1 kjallaranum eru fjórir klefar sem
oftast standa auðir og ekki eru notaðir
nema einhver fanginn hafi framið al-
varlegt brot eða orðið viti sínu fjær. Á
máli fanganna eru þessar vistarverur
kallaðar ,,sellur.“ Þar er loftið fúlt og
daunillt, loftræsting lítil sem engin. A
máli fangavarðanna eru þessir þrír
klefar kallaðir einangrunarklefar, þang-
að eru fjarlægðir óróaseggir svo þeir
hleypi ekki samföngum sínum í upp-
nám. Þó er einangrunin ekki meiri en
svo að hvert högg sem barið er i veggi
þessara klefa berst um allt húsið, heyr-
ist um alla ganga. Þessi högg geta
haldið vöku fyrir föngunum um allt hús-
ið, vakið þeim óróa og eirðarleysi, ef til
vill rísa þeir úr fletum sínum, ganga
um gólf hálfa nóttina og grípa þétt-
ingsfast um einn gluggarimilinn sem
lokar þeim leiðina til frelsis, stara heit-
um augum út I nóttina fyrir utan og
finna að þessi æðisgengnu högg að neð-
an eru komin í blóðið . . .
nóttina...
Litla-Hrauni
snortnir af boðskapnum, aðrir lá(ta
hann sem vind um eyrun þjóta eins og
gengur.
Okkur er boðið til sætis i eldhúsinu
og fangarnir sem þar vinna, bera okk-
ur hinar ljúffengustu veitingar. Við
höfðum komið á veitingahús á Selfossi
áður um morguninn og varð nú £ orði
að eldaþjónar þar í plássinu gerðu bezt
í því að kynna sér hvernig Litla-Hrauns-
menn taka á móti gestum. Eftir að við
höfðum matast höldum við áfram ferð
okkar um húsið. Helgi opnar fyrir okk-
ur hverjar klefadyrnar á fætur ann-
arri, og sýna okkur inn i þrönga klef-
anna. Pangar hafa reynt að gera klefa
sína eins vistlega og tök eru á, hengt
myndir og málverk á veggina, komið
fyrir bókaskápum og hillum. 1 einum
klefanum hangir jólaskraut í loftinu.
— Það vantar verkefni fyrir fangana,
heldur forstjórinn áfram, að vísu er
hægt að finna nóg fyrir þá að gera úti
við en á veturna er ástandið slæmt.
Hér eru engin skilyrði til að vinna inn-
an húss. Það vantar til þess húsrými og
ÖU tæki. Þeir geta í mesta lagi dútlað
eitthvað smávegis í klefum sínum en
það er ekki um neina verulega vinnu að
ræða. Og flestir þeirra sem hér eru
staddir, eru mannvænlegir piltar og
gervilegir, sem fyrir óheppni hafði leiðst
á glapstigu. Aðgerðarleysi er seigdrep-
andi fyrir þessa menn. Við höfum átt
nokkrar viðræður við stjórn SlBS um
að útvega þessum mönnum verkefni.
Það er hverju orði sannara að á
Litla-Hrauni hafa menn fullan hug á
því að taka til höndunum, Helgi sýnir
okkur inn í einn klefann þar sem fang-
inn hefur smíðað sér forlátaborð, í öðr-
um klefum hafa menn komið sér upp
bókahillum og öðru smávegis til að gera
klefann vistlegri.
Og listhneigðir virðast þeir vera,
meira en i meðallagi. Einn fanginn hafði
málað gríðarstór málverk á alla veggi
lesstofunnar, á þessum myndum var
slikur snilldarbragur að við stöldruðum
við lengi og ihuguðum hver hefðu orðið
örlög fangans, ef hann hefði borið gæfu
til að fara í myndlistarskóla í stað þess
að sitja í fangelsi. 1 öðrum klefa situr
fangi við málaratrönur með pensil í
höndinni, hann hefur látið sér vaxa al-
skegg að listamannasið og málað ljóm-
andi snotra mynd af því landslagi sem
verður enn fegurra i huganum af því
likaminn er bundinn innan fjögurra
veggja.
Aðrir fangar eru niðursokknir i lest-
ur og hér eru bækur af betra taginu
sem eru i flestra höndum. Sumir fang-
anna fást sjálfir við að skrifa sögur og
yrkja ljóð.
Einn fanganna vinnur af þvi öllum
stundum i klefa sínum að finna upp
eilífðarvél hann hefur góðar vonir um
að þkð megi takast áður en hann gengur
sjálfur eilífðinni á vald.
Nokkrir fanganna vinna úti við að
margvíslegum störfum en flestir kvarta
þeir undan því að verkefni séu ekki næg
handa þeim. Allir eru þeir alteknir
þeirri einu hugsun að öðlast frelsi á ný
og meginhluti fangelsisvistarinnar fer 1
það að fá því til leiðar komið að þeim
sé sleppt lausum. En það er erfitt vun
vik, þungur róðurinn fyrir afbrotamenn
að brjóta sér braut gegnum flókið
skrifstofukerfi yfirvaldanna og margir
sem ekki eiga sterka menn að til að
hjálpa þeim.
Á Litla-Hrauni er hver dagur öðrum
líkur. Pöngum er hleypt út úr klefum
sínum snemma morguns og snæða þá
árbít. Pangarnir sjá sjálfir um alla mat-
reiðslu en brytinn er þó frjáls maður á
Pramh. á bls. 11
VIKAN
13