Vikan - 08.10.1959, Blaðsíða 9

henni mikia vinsemd þá mánuOí,
sem hún átti eftir ólifaða, en skraf-
skjóðurnar gátu aldrei fyrirgefiC
sjálfum sér.“
Á síðastliðnu ári var gerð skoð-
anakönnun meðal bandariskra
klerka, og leiddi niðurstaða hennar
lil fjögurra einfaldra reglna til þess
að sigrast á óvananum að dæma
aðra.
Fyrsta reglan er þessi: Gættu þess
vandiega, að þér séu allar stað-
reyndir kunnar, svo að dómur þinn
styðjist ekki við likur eingöngu.
I. V. C. Bodley segir i bók sinni
/ leit aö hugarró: „Þegar ég heyri
hneykslissögu um einhvern, reyni
ég að gera mér grein fyrir hugar-
ástandi og tilgangi sögumanns og
læt þá ýmist allt, sem hann hefur
sagt, sem vind um eyru þjóta eða
reyni að komast að raun um, hvað
hafi komið söguburðinum af stað.
Þetta skuluð þér sjálfur hafa að
reglu, áður en þér dragið flýtisá-
lyktanir af því, sem þvaðrað er.“
Önnur regla: Mundu það, að
hversu augljós sem sök manns kann
að sýnast, þá geta verið mildandi
kringumstæður.
Hér fyrr meir höfðu Sioux-Indi-
anar margbrotna helgisiði. Þeirra á
meðaL var það regla, er hermaður
hugðist fara i heimsókn til annars
ættflokks, að hann lyfti höndum til
himins og sagði: „Mikli andi, hjálp-
aðu mér að dæma aldrei annan
mann, fyrr en ég hef gengið i
mokkasíum*) hans tvær vikur.“
Þriðja regla: Snúðu þannig við
þeirri venju þinni að dæma aðra, að
þú beinir athygli þinni að kostum
manna, en ekki gölium.
Dr. Walter L. Moore segir frá fyr-
irlesara einum, sem byrji fyrirlestra
sina með því að festa hvítan papp
í'rsferhyrning með teiknibólum á
töfluna. Síðan teiknar hann ofur
lítinn dökkan punkt i miðju. Er
viðstaddir voru spurðir, hvað þeir
sæju, svöruðu þeir allir einum
munni: „Svartan punkt.“ Þá sagði
fyrirlesarinn: „Sér þá enginn ykkar
stóran, hvitan ferhyrning?“
Þá kemur loks fjórða regla banda-
rísku prestanna: Látið guði eftir
alla dóma um syndir annarra. Að
lirifsa til sín verkefni guðdómsins
ber vitni um bæði heimsku og
hroka.
„Menn verða ekki skildir sundur
i hafra og sauði fyrr en á dóms-
degi,“ segir Fulton Sheen biskup.
„Og þangað til er oss bannað að
draga í dilka.“
Mér finnst, að reglur þessar gætu
komið kð góðu haldi ýmsum öðrum
en klerkum einum.
WattLíaó Jó>
onaóóon
Sjoppan undir skólaveggnum
sem okkur falla ekki. Þegar unga
kynslóöin á erfitt meö aö sætta sig
viö samfélagiö, hafa flestir afsökun
á reiöum höndum: „Unga fólkiö er
svo ungt og óreynt enn, — þaö venst
þessu 8mátt og smátt.“ En fólk milli
sjötugs og áttrœös veröur líka a0
fá tíma til þess aö venjast níijum
aöstœöum, — þeö 'hefur á langri lífs-
leiö tamiö sér rótgrónar venjur og
skoöanir.
Ef afi situr vakandi langt fram
yfir miönætti eöa amma neitar aö
fara í nýtízkulegri kjól, þá er þaö
ekki gert til þess aö angra yöur. Ef
til vill eru þau oröin of gömul til
þess aö breyta háttum sínum; ef til
vill reyna þau í rauninni aö breyta
sjálfum sér til batnaöar. En þaö tekur
auövitaö sinn tíma. Ef þeim er
þröngvaö til einhvers, veröur þaö
ekki til annars en særa þau og draga
úr þeim kjarkinn.
Þaö er engin ástæöa til þess aö
fá samvizkubit, ef þér þoriö ekki aö
leyfa foreldrum yöar eöa tengdafor-
éldrum aö búg á heimili yöar. Þaö
er hœgt aö „heiöra fööur ainn og
móÖur“ á annan hátt en bjóöa þeim
aö búa á heimili manns. Börnin
þurfa ekki aö telja þaö skyldu slna
aö gera jafnmikiö fyrir foreldra sína
og þeir geröu fyrir foreldra sína. Fyr-
ir 50 árum var mun hægara en nú
fyrir tvo eöa þrjá œttliöi aö búa
saman án ósamlyndis. Þá var húsnæö-
iö meira og fleiri börn i heimili, og
þess vegna var álltaf hægt aö koma
gamalmennunum fyrir og láta þau aO-
hafast sitthvaö. 1 dag búum viö l
þægilegum smáíbúöum, eigum færri
börn, og þess vegna á gamálmenniö
ekki eins hœgt meö aö veröa aO UÖi.
Ef einhver gamáll œttingi yöar
heldur fast viö þá trú, aö 'hann veröi
aö búa, þar sem honum hefur árum
saman UÖiÖ notálega, skuluö þér
veröa viö ósk hans. Gamálmenni meta
heimili sitt ofar öllu i heiminum og
því næst frelsi sitt.
Þér veröiö umfram állt aö muna
eftir einu: Ef gamáll ættingi yöar
vill ekki búa hjá fjölskyldu yöar,
látiö þér hann eöa hana þá um aö
búa, þar sem honum líöur bezt. Þótt
þetta sé ef til vill ekki eins hag-
kvæmt, þá er þaö þó betra en unga
VIKAN
*) Mokkasíur: sklnnskór Indiána.
fólkiO og gamálmennin rlfist dægrin
löng.
Þaö er í rauninni ekki nauösynlegt
aö velta þvi fyrri sér, hvar gamal-
mennin eiga a 0 búa. Þaö skiptir mun
meira máli, aö þau séu metin aö
veröleikmm. Þaö má til dæmis trúa
þeim fyrir áhyggjum sínum og biöja
þau ráöa — eöa þá aö hœgt er aO
biöja þau um eitthvaö smávægilegt,
eins og aö skrifa niöur þaö, sem þau
muna af eldri kynslóöum œttarinnar,
svo aö barnabörnin geti lesiö þaö slö-
ar meir. Kona nokkur geröi gamal-
mennum i sinni sveit ómetanlegt
gagn, þegar Ihún hvatti álla, sem
komnir voru yfir sjötugt, til þess aö
hálda fyrirlestur um þjóöfélagshœtti
um aldamótin. Þessir fyrirlestrar
uröu svo vinsælir, aö þetta varö aö
fastri venju. Auk þess fékk unga
kynslóöin aö kynnast þjóöfélagssög-
unni á nýstárlegan hátt, og raunin
varö, aö hún fór aö bera mun meiri
viröingu fyrir þeirri kynslóö, sem
byggöi upp þann heim, er hún nú
byggöi.
Ef þér viljiö lifa l samlyndi viö
gamalmennin, — hvort sem þau búa
heima hjá yöur eöa ekki, — veröiö
þér aö tála opinskátt viö þau um
állt, sem angrar yöur l fari þeirra,
þótt þér eigiö þaö á hættu aö særa
þau. Ef þér umgangizt gamálmennin
eins og þau séu of gamáldags og sér-
vitur, til þess aO hægt sé aö tála
viö þau u m hvaö sem er, þá sann-
fœriö þér þau enn betur um þá trú
þeirra, aö þau séu ekki til annars
en ama.
Þaö er engin ástæöa til þess aö
flækja þetta úr hófi fram. Gamál-
menni þola fleiri áföll en unga fólk-
iö heldur. En þaö særir gamla fólk-
iö, ef þaö er látiö út undan, þegar
vandam&l fjölskyldunnar eru rædd.
Þá finnst því þaö sannarlega einmana
og hjálparvana.
ÞaO er list aö umgangast gamál-
menni, og sú list er þess viröi aö
kynna sér ihana betur, — þvi aö þér
skuluö minnast þess, aö jafnvel þótt
langt sé þess aö blöa, þá kemur aO
þvl, aö þér veröiö einnig „gamal-
menni“.
Arthur
Að vekja upp þarfir.
Unglingarnir snúa ekki tóm-
hentir frá sumarvinnunni i skól-
ann. Flestir hafa þeir haft góða
atvinnu og unnið fyrir álitlegri
fjárupphæð. Og nú, þegar þeir
eru setztir aftur á skólabekkinn,
, veldur það mörgum viðskipta-
snillingi heilabrotum, hvernig
megi auðveldlegast ná þessum
peningi úr vösum þeirra. Ýmsar
atvinnugreinar, svo sem sælgæt-
is- og gosdrykkjaframleiðslan,
eiga arðvænleika sinn að miklu
leyti undir þvi, að sumarkaup
skólaæskunnar renni þangað.
Af þessum sökum er það að-
kallandi að framfylgja við ungl-
inga einu grundvallarlögmáli
viðskiptanna: aö vekja hjá þeim
þarfir fyrir þá framleiöslu,
sem arövænlegt gæti oröiö að
selja þeim. Hér á sjoppan undir
skólaveggnum sitt þjóðhagslcga
hlutverk. Henni er ætlaður sá
þáttur i uppeldi barna og ungl-
inga að vekja hjá þeim þarfir
og magna með þeim ástriðu i sæl-
gæti, gosdrykki
og tóbalc, svo að
þau grafi ekki
sitt litla pund i
jörðu, heldur
°9 venjist á að rúlla
þvi snarlega inn
barnið í veltuna.
í okkar ást-
bítt kæra höfuðstað
• eru aðstæður til
þessarar starf-
semi til fyrir-
myndar. Skorturinn á skóla-
húsnæði í Reykjavik er svo
kunnur, að óþarft er að hafa orð
á honum, skólalóðirnar ógirtar
og vanhirtar, — en sjoppur vant-
ar skólana ekki. Kringum meiri
háttar skóla standa þær i hvirf-
ingu, svo að líkja mætti við um-
sátur, ef þvílík samlíking væri
ekki andstæð allri kurteisisvenju.
Að visu er tiL fólk, sem hneyksl-
ast á sjoppumergðinni kringum
skólana og telur hana leiða ungl-
ingana út í ólióf og sukk. Við
slikar aðfinnslur gleymist, að
þekktur fjármálamaður flytur
öðru liverju i útvarpinu hugvekju
mn nauðsyn almenns sparnaðar,
svo að orð og gjörðir ættu að
jafna sig upp — eins og kristni-
hoðið og skurðgoðaverzlunin hjá
Pétri Gaut:
.....Þeir vígðu sýndu af sér
rögg.
Þvi fyrir skurðgoð hvert, sem
Fjárráð og fjárþröng.
iditt er svo annað mál, að ungl-
ingum farnast ekki öllum jatn-
vel i sjoppunum, sem áhugasam-
ii- viðskiptasnillingar hat'a komið
upp handa þeim. bumir ungling-
ar hafa svo rifleg fjárráð, að þeir
geta slegið dálitið um sig og bor-
izt á frammi fyrir fátækari jafn-
öldrum sínum. En mannlegt eðli
er nú ekki gert úr traustara efni
en svo, að það þolir þetta illa.
Enginn vill standa öðrum að baki
til lengdar i þvi, sem tizkan býð-
ur. Iívöð sjoppunnar og fordæmi
jafnaldra eru svo sterk, að snauð-
ur unglingur leitast með öllum
ráðum við að afla sér peninga,
svo að hann geti svalað þeirri
þörf, sem sjoppan hefur smám
saman vakið með honurn. Það
kemur jafnvel alloft fyrir, að ó-
forsjálir unglingar ganga i þessu
efni hóti framar en lög leyfa.
Ekki má það gleymast, hve
liprir sumir sjoppuhaldarar eru
við þá unglinga, sem vegna ófor-
sjálni eru snemma búnir með
skotsilfur mánaðarins. Þó að
tekjulítið foreldralieimili gæti
hvergi fengið lánað i málsverð,
hefur sonurinn og dóttirin nokk-
urt lánstraust i sjoppunni seinni
hluta mánaðar, ef þau láta pen-
ing sinn ganga dyggilega til
hennar. Þessi Lánsverzlun trygg-
ir unglingnum tvöfaldan hagnað.
Hann getur t. d. fengið dálitinn
skammt af vindlingum, svo að
hann þurfi ekki að vera tóbaks-
laus og tapa niður nýfenginni æf-
ingu í að reykja. Margur ungling-
ur hefði alls. ekki getað haldið
reykingum óslitið áfram, ef ekki
hefði verið hLaupið undir bagga
með honum á svona mannúðleg-
an hátt. Hér njóta islenzkir skóla-
unglingar séraðstöðu, sem aðrar
menningarþjóðir hafa ekki enn
þá séð sér fært að bjóða börnum
sinum.
Framih. á bls. 25.