Veðrið - 01.04.1956, Blaðsíða 27

Elztu veðurathuganir með mælitækjum á Islandi
Frá því að ritöld hófst hefur margt verið bókfest um veðurlag hér á landi,
einkum aftakaslæmt eða sérlega hagstætt. En lengst af eru slíkar veðurlýsingar
gerðar án allra mælitækja og þess vegna er erfitt að bera þær saman innbyrðis
og ómögulegt að vinna úr þeim ákveðna niðurstöðu. — Mælikvarða skortir til
þess.
Loftvogin var fundin upp um miðja 17. öld og hitamælar um svipað leyti
eða nokkru fyrr. Upp frá því hefjast mælingar á helztu þáttum veðursins og
grundvöllur skapast fyrir samanburð á veðurfari landa á milli og vísindaiega
veðurfræði.
Ekki er vitað til, að mælitæki hafi verið notuð til veðurlvsinga hér á landi
fyrr en um miðja 18. öld, er Niels Horrebow gerir athuganir sínar á Bessastöð-
um. Þær eru prentaðar aftan við hið merka rit hans, Tilforladelige Efterretninger
om Island (Kbh. 1752), og ná frá 1. ágúst 1749 til 30. júlí 1751. Þar er tilgreint
veðurlag, vindátt, loftvog í frönskum þumlungum og hitastig á Reamur-mæli.
Frá upphafi vega til 9. okt. 1750 voru hitamælingar hans oftast gerðar inni
í stofu, sem ekki var hituð upp og sól náði naumast að skína inn í, en stundum
var farið út með mælinn og lesið á hann þar, þegar kaldast var í veðri. Eftir 9.
okt. 1750 var hitamælirinn látinn hanga í forsælu úti við á daginn og tilfærður
hcesti eða lcegsti hiti, sem hann sýndi yfir daginn.
Gallinn á þessum mælingum er sá, að sjaldan er tilrgeindur athugunartimi.
Horrebow lagði mest upp úr því að vita, hvað hiti og kuldi gæti komizt liæst
og lægst á íslandi i samanburði við Danmörku. Veturinn 1749—50 segir hann,
að frost hafi aldrei orðið yfir 7—8 stig, og geti það ekki kallazt mikið, þar sem
frost varð þá oft 3—4 stig í Kaupmannahöfn og komst jafnvel niður í 11 stig.
Veturinn 1750—51 var harðari. Þá komst frostið niður i 13 stig 25. janúar
1751, en þá megi lika geta þess, segir Horrebow, að veturinn 1707 liafði frostið
orðið 16 stig í Kaupmananhöfn og í febrúar 1740 meira að segja 18 stig.
Horrebow ritaði bók sina til þess að bera i bætifláka fyrir ísland og íslend-
inga, en bæði land og þjóð hafði mjög verið afflutt i erlendum ritum um þessar
mundir. Með hitamælingum sínum verður hann fyrstur manna til að sýna og
sanna, að veðrátta á íslandi er hvergi nærri svo köld eða landið svo óbyggilegt
sem orð fór af. Veturinn er umhleypingasamur, ýmist frost eða þíða — alveg eins
og i Kaupmannahöfn. Sumarið sé, sem vænta mátti, nokkru kaldara en i Dan-
mörku, en mismunur þó minni en margur mundi ætla. Helzti munur á veður-
laginu sé sá, að kuldar haldist lengur fram á vorið á íslandi. Bæði árin hafi
gengið á með frostum fram i miðjan april, og 15. mai 1751 hafi jafnvel myndazt
hálfs þumlungs þykkur klaki á pollum yfir nóttina.
Hitabreytingar eru ekki eins stórstígar á íslandi og i Danmörku. En það ætti
að vera kostur, þvi að „hóf er bezt í hverjum hlut." Höf. segir, að veðráttan á
íslandi hafi átt vel við sig, enda svipi henni miklu meira til veðráttu á Norður-
löndum en á Grænlandi, þvert á móti þvi, sem flestir mundu halda.
27