Veðrið - 01.09.1977, Blaðsíða 25

HREINN HJARTARSON veðurfrœðingur:
Loftmengun
Hér verður lítillega gerð grein fyrir nokkrum þeim fyrirbærum, sem nefnd eru
einu nafni loftmengun.
Við skulum fyrst líta á hinar ýmsu tegundir loftmengunar og rnagn mengunar-
efna í andrúmsloftinu, síðan verður nánar gerð grein fyrir áhrifum þeirra á líf
og heilsu manna.
Föst efni: Agnir sem cru 1 /i0 nnn að þvermáli hafa fallhraða í lofti er nemur
nokkrum metrum á sek., og falla þær mjðg fljótlega til jarðar. Agnirnar hafa því
áhrif innan takmarkaðs svæðis. Agnir af stærðargráðunni i/100 úr millimetra hafa
fallhraða í lofti er nenmr aðeins nokkrum cm á sek. og geta því haldist svífandi
í loftinu svo mánuðum skiptir ef ekki koma til önnur áhrif, s. s. úrkoma. Agnir
þessar komast út í loftið ýmist af manna völdum eða vegna margs konar
liáttúrufyrirbæra, nefna má sall úr særoki, moldrok, eldgos og geimryk. I>að magn
af geimryki sem berst inn í gufuhvolfið og fellur til jarðar, cr um það bil 20.000
lestir á ári. Saltagnir úr sjónum eru einn helsti mengunarvaldurinn hvað varðar
rnagn. í Noregi er reiknað með að ekki minna en 30.000 tonn falli á landið ár-
lega, en Jrað er samt aðeins brotabrot af allri saltmengun af hafsins völdurn.
Sem dæmi um rykframleiðslu af mannavöldum má nefna ryk frá sementsverk-
smiðjum. í Þýskalandi voru árið 1964 frantleiddar um 30 milljónir lesta af sementi
og er talið að rykið frá þessari framleiðslu liafi verið hvorki meira né minna en
160 þús. lestir. í Englandi var árið 1962 reiknað með að ryk og reykur frá ýmsum
iðnaði væri um 2.2 milljónir lesta, og í Þýskalandi það ár var spúið út í and-
rúmsloftið einungis frá raforkuverum (kola- og olíukynding) meir en einni
milljón lesta. Með bættum hreinsibúnaði á síðustu árum hafa þessar tölur lækkað
nokkuð hlutfallslega, en á móti kemur sívaxandi iðnaðarframleiðsla.
Lofttegundir: Meiri hluti mengunar í andrúmsloftinu er loftkcnndur. Mikil-
vægustu efni þar eru ýmis brennisteinssambönd, köfnunarefnissambönd ásamt
kolsýrlingi (CO) og koltvísýringi (COa). Það magn brennisteins sem sleppur út í
andrúntsloftið árlega er u. þ. b. 220 milljónir lesta. Þetta er unt það bil sjöfalt
magn árlegrar iðnaðarframleiðslu af hreinum brennisteini. Aðeins /3 brenni-
steinsmengunarinnar er af mannavöldum, liinn hlutinn er framleiðsla sjáfrar
náttúrunnar. Um 100 milljónir tonna af þessu er brennistcinsvctni (H2S). Það
myndast aðallega við rotnun lífrænna efna. H2S breytist að einhverju leyti í
loftinu yfir í brennisteinstvísýring (S02) (vegna áhrifa frá t. d. óson), þannig að
um það bil y4 hlutar alls brennisteinsins í andrúmsloftinu er í því formi. Enn-
fremur er nokkur framleiðsla á S02 af mannavöldum, t. d. við brennslu á kolum
og olíu sent innihalda nokkuð magn brennisteins, eða um 60 milljónir lesta. Um
VEÐRIÐ — Ó1