Fréttablaðið - 21.12.2009, Blaðsíða 58

46 21. desember 2009 MÁNUDAGUR
menning@frettabladid.is
Ath kl. 20.30
Kór Menntaskólans í Reykjavík
syngur sína árlegu aðventutónleika í
Seltjarnarneskirkju í kvöld.Tónleik-
arnir eru öllum opnir og aðgangur er
ókeypis. Áheyrendum er hins vegar
boðið að styrkja ferðasjóð kórsins og
leggja honum þannig lið til útrásar.
Kórinn mun svo syngja í miðnætur-
messu kl. 23.30 á aðfangadagskvöld
í Seltjarnarneskirkju.
Bókmenntir ★★★★★
Vegur minn til þín
Matthías Johannessen
Án efa ein merkasta ljóðabók síð-
ustu ára á íslensku: ljúfur skyldu-
lestur ljóðaunnenda. Undirritaður
hefur nú legið yfir þessari bók
öllum stundum í örfáa sólarhringa
og hvetur alla til að leyfa sér þann
munað – bókin er enda auðug í öllum
skilningi: ríflega 150 úrvalsljóð
á 250 síðum og í kaupbæti einkar
vandaður og skilmerkilegur eftir-
máli Ástráðs Eysteinssonar sem
skýrir allt sem skýra þarf á faglegu
mannamáli. Bið ekki um það betra.
Óska höfundi og útgáfunni til ham-
ingju og lesendum góðra stunda.
Takk fyrir mig.
Frekari ummæli um bókina eru
óþörf – þó má hnykkja á örfáum
atriðum: Bókin er afar fjölbreytt
bæði að efni og formi. Yrkisefnið er
land og saga; tíminn, tíðarandinn
og tilvistin; „tilraunadýrið maður“
– ábyrgð mannsins gagnvart sjálf-
um sér, samtíð sinni, samfélagi,
samborgurum, menningu, náttúru,
tungu, arfleið og æru; almættið,
eilífðin og dauðinn; trú og efi (Guð,
guðir, goð og gátur þeirra); skarkali
og þögn; kærleikur og ást; sköpunin,
skáldið, listin og ljóðið. Ljóðin eru
ýmist hreinræktaður módernismi
(atómljóð) – arfur Eliots og Pounds,
eða hefðbundinn íslenskur bragur –
arfur Eddu, Egils, Lilju, Hallgríms,
Jónasar og Steins, ellegar jafnvel
hvorttveggja í senn í einu og sama
ljóðinu sem er vandmeðfarið en
heillandi kennimark þess-
arar bókar og markar
henni nokkra sérstöðu en
minnir um leið á önnur
roskin íslensk öndveg-
isskáld okkar tíðar, svo
sem Hannes Pétursson, Þorstein frá
Hamri og Helga heitinn Hálfdanar-
son. Þá gerir höfundur sér far um
að kveða kalda stríðið í kútinn og
gengur jafnvel svo langt (óbeint þó)
að reisa „auðvaldinu og landvættum
þess“ sögulega níðstöng – má kalla
það uppgjör? Svari hver fyrir sig.
En meginglíma lesandans við
skáldskap þessarar bókar felst þó
ekki í pólitík heldur vísunum ljóð-
anna (skírskotunum/tilvísunum í
skáldskap og sögu) og sjónarhorni
ljóðmælandans eða samleik skálds-
ins og lesandans sem er vissulega
bæði flókinn og fjölbreyttur – hver
það er sem mælir og hlýðir hverju
sinni liggur víða ekki ljóst fyrir og
tekur stöðugum breytingum. Fyrstu
persónu fornafnið bæði í eintölu og
fleirtölu og ekki síður annarrar per-
sónu fornafnið eiga sér ótal viðmið í
þessari bók og fæ ég ekki betur séð
en skáldið gefi lesanda sínum vísvit-
andi frelsi til að meta það endrum
og sinnum – einstaka ljóð breytir til
dæmis alveg um merkingu, hefur
endaskipti á inntaki sínu, eftir því
hvernig er valið. Eða ef til vill er
réttara að segja að inntak ljóðsins
sé fólgið í þessum tvíleik eða marg-
ræðni. Sjálfsagt er að hvetja lesend-
ur til að gaumgæfa þetta vandlega,
halda vöku sinni, velta fyrir sér ótal
tilbrigðum og leyfa sér að komast að
fleiri en einni niðurstöðu. Ráðgát-
ur ljóðanna eru vissulega margar
og ögrandi (og ertandi) og þess þá
heldur mikilvægt að leitin að ráðn-
ingunni hafi tilgang í sjálfu sér og
virki óspart ímyndunarafl lesand-
ans og hugarflug (jafnvel sjálf hans
og ævisögu) fremur en að beinast
einatt að höfundi og „helli“ hans.
Þannig getur lesandinn betur sam-
samað sig skáldinu og mælandanum:
snúið við hefðbundinni hlutverka-
skipan án þess að rjúfa trúnað við
höfundinn eða horfa framhjá erindi
hans og boðskap. Í þessum efnum
(sem öðrum) finnst mér bókin raun-
ar mjög örlát við lesendur sína.
„...það er eins og öldin arki hjá / og
eilífðin standi á hleri“ segir á síðu
201. En eilífðin er ekki ein um það:
ljóðin sjálf „standa víða á hleri“ og
tileinka sér síðan orð og æði þeirra
sem á er hlýtt – sem oftar en ekki
er skáldskapur (eða önnur sann-
indi) fyrri tíðar – og gera að sínum.
Í þessum efnum er hugur lesandans
bundnari og „frelsi“ hans snöggtum
minna en þegar lesa skal úr fornöfn-
um og finna þeim viðmið. Vísanir
af þessu tagi eru vinsælt módern-
ískt einkenni og þrengja
gjarnan í senn og
víkka skírskotun ljóð-
anna – þ.e.a.s. víkka
skírskotun þeirra sé
lesandinn með á nót-
unum og þekki „fyrir-
myndina“ og bæti inntaki
hennar við orðmynd ljóðs-
ins (sem heftir raunar um
leið „frjálsa túlkun“) en
þrengja eða torvelda skiln-
inginn sé sú þekking ekki til stað-
ar og ekki opinberuð í ljóðinu. Hjá
einstaka módernistum er þetta stíl-
bragð allsráðandi og ber uppi heila
ljóðabálka eða bækur sem eru þá
fyrir vikið óaðgengilegar „venju-
legum“ lesendum án athugasemda
og skýringa. Er þá nærtækast að
vitna til Eyðilands Eliots (eins og
höfundur gerir í þessari bók) sem
stendur íronískt undir nafni án
útskýringa höfundar síns. Hér er
farin nokkuð önnur leið: vísanir
eru hér langflestar „alkunnar“ og
sjaldan mjög langsóttar (og ýmsum
þeirra gerð skil í eftirmála) og auk-
inheldur í flestum tilfellum „ábót“
en ekki forsenda þess að njóta megi
ljóðsins – skilja ljóðið ekki eftir í
óvissu eða tómi þótt vísunin fari
framhjá lesandanum. Yggdrasill
Eddu og hellir Platóns koma til að
mynda ítrekað fyrir augu lesandans
án þess að slá hann út af laginu eða
krefja hann um þekkingu og hefur
höfundur raunar sérstakt lag á að ljá
ljóðum sínum vængi sem bera þau
jafnt að skynsviði og skilningi þess
sem flest veit og fátt eitt. Má ætla að
það sé meðvituð kúnst í þessari bók
enda lagskipting ljóðanna hvergi til
lýta eða trafala en ætíð kærkomin
búbót þeim sem til þekkja.
Vegur minn til þín er kærkomin
ljóðabók, rík af merkum skáldskap,
ort af miklu viti og víðtækri þekk-
ingu, metnaði og djúpri tilfinningu
– minnir á sígild rímuð sannindi: „Si
cor non orat, in vanum lingua labor-
at“ (komi bænin ekki frá hjartanu
er barátta tungunnar unnin fyrir
gýg).
Sigurður Hróarsson
Niðurstaða: Ein merkasta ljóðabók
síðustu ára – auðug í öllum skilningi
Sígild sannindi og munaður
> Ekki missa af
Jólapokagluggasýningu í anddyri
Listasafns Árnesinga í Hveragerði.
Hún er hluti af jóladagatali
Hveragerðisbæjar, sem snýst tákn
sem tengjast jólunum. Þau eru
unnin af Guðrúnu Tryggvadóttur
myndlistarmanni. Listasafninu
var útdeilt jólapoka og textinn:
„Jólasveinninn ber poka fullan af
gjöfum til byggða. Á táknrænan
hátt hengjum við síðan poka á
jólatréð, eins og til að taka við
gjöfum náttúrunnar.” Af því tilefni
leitaði Listasafnið til tuttugu
listamanna og úthlutaði þeim
hvíta bréfpoka til að vinna með.
Afraksturinn er nú eru til sýnis í
anddyri safnsins og aðgengilegur
til skoðunar í gegnum gluggana á
heimasíðu safnsins.
Á morgun kl. 21.00 munu þau Hallveig Rúnars-
dóttir sópransöngkona og Steingrímur Þórhalls-
son orgelleikari halda kyrrðar- og íhugunartón-
leika í Neskirkju eins þau hafa gert af og til
undanfarin ár við góðan orðstír. Tilgangur
tónleikana er að hafa stund fyrir fólk til
að setjast niður við kertaljós og fallega
tónlist til að leitast við að finna hinn
sanna anda jólanna í hinum mikla
hraða og hávaða sem einkennir
vestrænt jólahald nú á dögum.
Boðið verður upp á blöndu af
íslenskum jóla- og aðventulögum
kryddað með Maríutónlist og
aríum eftir Händel. Vegna
þeirrar efnahagslegu
lægðar sem gengur yfir
landið hafa þau ákveðið
að frítt skuli vera inn
á tónleikana til að
enginn þurfi frá að
hverfa af fjárhagsástæðum en við munum hafa
verður safnbauk við inngang fyrir frjáls framlög.
Þau framlög sem berast eftir tónleikana munu
renna óskipt til Fjölskylduhjálpar og Mæðra-
styrksnefndar Reykjavíkur.
Hallveig Rúnarsdóttir og Steingrímur
Þórhallsson eru listamenn af yngri kyn-
slóðinni sem hafa vakið mikla athygli
undanfarin ár fyrir tónlistarflutning
sinn. Þau hafa starfað mikið saman
við Neskirkju síðastliðin ár, þar sem
þau stofnuðu ásamt fleirum endur-
reisnarhópinn Rinascente. Þau hafa
bæði hlotið frábæra dóma fyrir störf
sín og er skemmst að minnast
þátttöku þeirra í velheppnuð-
um flutningi á Messíasi eftir
Händel. - pbb
Kyrrðartónleikar í Neskirkju
BÓKMENNTIR Matthías
Johannes sen skáld hefur sent
frá sér stóra ljóðabók.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Í kvöld verða haldnir tónleikar í
djasskjallaranum Café Cultura
við Hverfisgötu. Saxófónleikararn-
ir Haukur Gröndal og Óskar Guð-
jónsson munu leiða djasshljóm-
sveit með úrvalstónlistarmönnum.
Haukur og Óskar eru tveir af
okkar allra bestu djassleikurum
og verður án efa líf í tuskunum.
Eftir hlé verður að venju svokölluð
„djammsessjón“ en þá er þeim sem
það kjósa frjálst að koma upp og
leika með þeim félögum af fingr-
um fram. Tónleikarnir eru hluti
af dagskrá Bebopfélags Reykja-
víkur en félagið hefur staðið fyrir
tónleikum á hverjum mánudegi í
allt haust. Blásið verður til leiks
kl. 21.30 og er aðgangseyrir 1.000
krónur.
Djassað í kvöld
HAUKUR GRÖNDAL KLARINETTULEIKARI
TÓNLIST Hallveig Rúnarsdóttir
sópran