Fréttablaðið - 21.12.2009, Blaðsíða 32

32 21. desember 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Þórólfur Matthíasson skrifar til lands-
verjenda
Sögur af fátæku fólki þriðja heimsins og basli þess voru fastur liður í jólaheftum
blaða og tímarita sem ég las í æsku. Þessar
sögur voru nokkur svölun þeim sem lítt var
kunnur högum fólks í útlöndum. Seinni tíma
reynsla sýnir reyndar að þessar jólasögur
voru slæm heimild um útlönd, en góð heim-
ild um hugarheim þeirra sem rituðu og birtu.
Þessar sögur rifjuðust upp fyrir mér um daginn
þegar ég fékk upphringingu frá erlendum blaða-
manni sem var að vinna grein í jólahefti blaðs síns.
Þegar nokkuð var komið inn í samtalið áttaði ég
mig á því að Íslendingar eru nú í hlutverki litaða
fátæka fólksins í jólaheftum æsku minnar. Spurn-
ingarnar sem ég fékk voru þessar: Hefur verið nokk-
ur jólaverslun? Eru ekki margar verslunarglugg-
ar tómir? Er ekki rétt að ríkissjóður skuldi 300% af
vergri landsframleiðslu? Hvernig verður maður var
við fátækt á götum úti í Reykjavík? Er ekki annar
hver maður atvinnulaus? Er þetta ekki allt alveg
svakalega erfitt?
Staðreyndavillurnar í jólasögum æskunnar áttu
vísast upptök sín í hugarheimi fyrsta heims
höfunda og sagnaskrifara. Freistandi er
að halda því fram að staðreyndavillurnar
í máli viðmælanda míns eigi sér sömu rót
vanþekkingar og alhæfingarþarfar. En því
miður er ekki svo. Ákveðinn hópur Íslend-
inga hefur haldið þessari mynd að umheim-
inum. Þeir ýkja skuldatölur (hrein skuld
ríkissjóðs er innan við ein landsframleiðsla,
margar þjóðir skulda meira), þeir kjósa að
einblína á aukningu atvinnuleysis (sem er
hábölvuð) en nefna ekki að atvinnuleysi hér
er minna en víða í nágrannalöndunum, þeir nefna
ekki að þrátt fyrir bankahrun eru þjóðartekjur á
mann með þeim hæstu í heiminum. Og ekki veit ég
hvaðan viðmælanda mínum kom sú hugmynd að
Íslendingar færu ekki í búðir fyrir jólin.
Margir þegnar þriðja heimsins kunna því illa
að vera umfjöllunarefni í ýkjusögum meðal þjóða
fyrsta heimsins. Ég hef nú betri skilning á því hvers
vegna. Það er óskemmtilegt verk að leiðrétta rang-
hugmyndir. Ég vil því gera umrituð orð gengins stór-
mennis að mínum: Landsverjendur, ekki meir, ekki
meir.
Höfundur er prófessor í hagfræði
við Háskóla Íslands.
Ekki meir, ekki meir
ÞÓRÓLFUR
MATTHÍASSON
Næstum alsiða
Eins og við var að búast urðu lífleg
skoðanaskipti á blogginu um helgina
um víndrykkju Ögmundar Jónasson-
ar og frétt Kastljóss þar um. Margir
komu Ögmundi til varnar, þar á
meðal Eiður Guðnason sem
sat á þingi í fimmtán ár en
var hættur þegar Ögmundur
varð þingmaður. „Það hefur
örugglega gerst nokkur
þúsund sinnum á Alþingi að
þingmenn hafi tekið
þátt í atkvæða-
greiðslu eftir að
hafa dreypt á
dýrum veigum,“
segir Eiður.
„Það er ekki til
fyrirmyndar, en
fjölmiðlar þurfa ekki að láta eins og
þetta sé eitthvað sem aldrei hafi
gerst áður. Blaðamenn vita betur.“
Allt er þetta rétt hjá Eiði og meira að
segja eru til þeir blaðamenn sem vita
að aðrir blaðamenn hafa verið í vinn-
unni eftir að hafa „dreypt á dýrum
veigum“. Kannski Kastljós segi frá
slíku í kvöld.
Nýjar lægðir
Tryggvi Þór Herbertsson stakk
líka niður penna og átti ekki
í vandræðum með að
skilgreina fréttina.
Með henni hefði
fréttamennska
í landinu
náð nýjum
lægðum!
Burt með fólkið
Sumir vildu að Kastljóssfólkið yrði
rekið eða segði sjálft upp störfum. Í
þeim hópi var María Kristjánsdóttir,
sem sagði það hafa rofið trúnað við
hreinskiptinn mann. Það væri stærsti
glæpur sem fjölmiðlamenn gætu
framið. Örfáir vörðu fréttaflutn-
inginn og töldu sjálfsagt að
fjölmiðlar segðu frá drykkju
þingmanna í vinnutíma. Og
svo var auðvitað grínast.
„Læknisvottorð í borgarstjórn-
inni… þvagprufur í þing-
inu …“ skrifaði Eygló
Ingvadóttir.
bjorn@frettabladid.isF
lest okkar hafa áhuga á að lifa lengur og þá góðu lífi.
Börn sem fæðast í þróuðum ríkjum þessi árin eiga góða
möguleika á að verða 100 ára gömul ef ekkert óvænt eða
alvarlegt kemur upp sem ógnar lífríki jarðarbúa. Þetta
kemur fram í grein nokkurra vísindamanna í lækna-
tímaritinu Lancet sem er eitt hið virtasta í heimi. Efni þessarar
greinar, „Hærri lífaldur: áskoranir framtíðarinnar“ („Ageing
Population: The Challenges Ahead“) er áhugavert og ætti að
vera innlegg í pólitíska stefnumótun stjórnvalda hér á landi sem
annars staðar.
Ef þetta verður þróunin mun það hafa gífurleg áhrif á næstu
áratugum. Hærri lífaldur mun hafa áhrif á atvinnuþátttöku,
rekstur heilbrigðiskerfa og verkefni í menntamálum, til dæmis
þau er varða símenntun. Starfsævin mun lengjast, en þeim árum
mun líka fjölga sem fólk er á svokölluðum eftirlaunum og það vill
hafa áhyggjulaust og fjárhagslega sjálfstætt ævikvöld.
Skilaboðin til okkar Íslendinga ættu að vera þau að mæta þess-
um breytingum með því að styrkja okkar velferðar- og mennta-
kerfi og nýta það einnig til gjaldeyrisöflunar með þjónustu við
útlendinga sem vilja sækja hingað til lands þekkingu eða þjónustu
á þessu sviði. Jafnframt er ljóst að án öflugs atvinnulífs verður
erfitt að veita sífellt eldri borgurum viðunandi lífskjör til æviloka.
Tryggja þarf atvinnu fyrir alla og þá um leið að breyta því við-
horfi að fólk þurfi að fara á eftirlaun 67-70 ára. Einnig blasir við
að enn frekar þarf að efla okkar góða lífeyrissjóðakerfi.
Í hækkandi meðalaldri felast bæði tækifæri og ógnanir, en
líklega miklu frekar tækifæri. Vel menntuð þjóð með öflugt vel-
ferðarkerfi er mun betur undir slíka þróun búin en þjóðir þar
sem mennta- og heilbrigðiskerfið er vanþróað. Það er auk þess
þannig hér á landi að þótt eldri borgarar vinni lengur, jafnvel til
70 eða 75 ára aldurs, er ekki sjálfgefið að þeir taki vinnu af þeim
sem yngri eru. Eldri borgarar þurfa meiri heilbrigðisþjónustu,
betri aðbúnað og endurhæfingu og þurfa að sjálfsögðu einnig að
kaupa vöru og þjónustu sem skapar aukna atvinnu fyrir alla. Lík-
amlegir burðir og viðvera á vinnustað skiptir sífellt minna máli,
en hugvit og þekking skapar aukin verðmæti. Betri fjarskipti og
upplýsingatækni auðveldar fólki að stjórna sínum vinnutíma og
vinnustað.
Fyrir Íslendinga skiptir miklu máli að hlúa vel að uppeldi og
aðbúnaði barna og unglinga. Áhersla á lýðheilsu, forvarnir og
íþróttastarf ungmenna ásamt heilbrigðu líferni og heilsusamlegu
fæði mun skipta miklu máli. Við höfum byggt upp samfélag þar
sem mæður og feður, karlar og konur, njóta meira jafnréttis en
víðast hvar og það er almennt ekki kynjamisrétti hvað varðar
menntun og atvinnumöguleika. Það er mikill styrkur við endur-
reisn atvinnulífsins að allir geti verið virkir þátttakendur í því.
Þrátt fyrir allt getum við lifað lengra og farsælla lífi en flest-
ar aðrar þjóðir. En við þurfum að halda áfram að berjast fyrir
rétti okkar, sjálfstæði og lífskjörum eins og við höfum þurft að
gera í gegnum aldirnar. Sú barátta verður þyngri á næsta ári en
oftast áður. Vonandi ber þjóðin gæfu til að standa saman í þeirri
baráttu, en svo er því miður ekki um þessar mundir.
Sífellt fleiri verða 100 ára.
Lengra og betra líf
ÞORKELL SIGURLAUGSSON SKRIFAR
Umræða um fjárlög er á loka-stigi á Alþingi. Hún hefur
verið málefnaleg og hafa dregist
upp skýrar línur.
Hugmyndir stjórnarandstöðu
Stjórnarandstaðan hefur varað við
skattlagningaráformum stjórnar-
meirihlutans og dregið upp rann-
sóknarskýrslur sem benda til
þess að óráðlegt sé að reyna að
„skattleggja sig út úr kreppu“.
Einmitt það er okkur í stjórnar-
meirihluta borið á brýn að ætla að
reyna að gera. Stjórnarandstað-
an segir að leggja eigi allt kapp á
að örva atvinnulífið. Með því móti
sé stuðlað að aukinni verðmæta-
sköpun, skattstofnarnir styrkist
og þjóðfélagið verði þar með betur
í stakk búið að takast á við hvers
kyns vanda í framtíðinni. Að því
marki sem við séum nauðbeygð til
að skattleggja væri ráð að leita til
lífeyrissjóðanna og fá frá þeim nú
þær skatttekjur sem ella féllu til í
framtíðinni þegar fólk fer á lífeyri.
Greiðslur úr lífeyrissjóðum eru
sem kunnugt er skattlagðar eins-
og hverjar aðrar tekjur en þessar
hugmyndir ganga út á að lífeyris-
sjóðirnir greiði þetta skattfé fyrir-
fram í ljósi erfiðra aðstæðna. Mis-
munandi áherslur hafa komið fram
innan stjórnarandstöðunnar hvað
varðar niðurskurð útgjalda. Sumir
vilja skera meira niður en fyrir-
hugað er að gera, aðrir vara við
slíku, telja jafnvel of mikið skorið
niður.
Þörf á fyrirhyggju
Undir sitthvað af þessu er auðvelt
að taka. Miklar skattbyrðar geta
hægt á gangverki efnahagslífs-
ins, dregið úr neyslu sem síðan
getur haft keðjuverkandi áhrif og
leitt til aukins atvinnuleysis. Sömu
áhrif hefur mikill niðurskurður
í útgjöldum ríkisins. Hann getur
leitt til uppsagna starfsfólks og þar
með aukins atvinnuleysis að því
ógleymdu að við slíkar aðstæður
þarf að draga úr þjónustu velferð-
arkerfisins, nokkuð sem er sér-
staklega bagalegt á samdráttartím-
um. Einmitt þá er þörf á þéttriðnu
öryggisneti velferðarþjónustunnar.
En hvað er til ráða? Ríkissjóður
hefur orðið fyrir gríðarlegu tekju-
tapi af völdum hrunsins. Þess
vegna myndast meiri halli á ríkis-
sjóði en dæmi eru um í síðari tíma
sögu. Ein leið út úr vandanum er að
taka lán til að fjármagna hallann
og freista þess að bíða af sér þessa
óáran – vona að Eyjólfur hressist
svo rækilega að hann afkasti í
framtíðinni sem aldrei fyrr.
Hér er að tvennu að hyggja.
Í fyrsta lagi eru lántökur mjög
kostnaðarsamar. Kostnaður af
lánum ríkisins er þegar um hundr-
að milljarðar. Eftir því sem við
aukum lántökurnar þeim mun
þyngri verða vaxtabyrðarnar. Hitt
atriðið varðar framtíðina. Gagn-
vart henni þurfum við að sýna
fyrirhyggju. Hættan við lántöku-
hugmyndir stjórnarandstöðunnar
(sem er óhjákvæmilegur fylgifisk-
ur stefnu hennar þótt það sé ekki
viðurkennt) og skattahugmyndir
Sjálfstæðismanna, er sú, að við
gætum gert okkur erfitt fyrir síðar
meir. Í framtíðinni bíða okkar
frekari skuldbindingar auk þess
sem vitað er að þjóðin eldist, sem
aftur veldur því að dýrara verður
að reka samfélagið þegar fram líða
stundir. Auknar lántökur nú gætu
því komið okkur í koll og þá ekki
síður hitt að hafa freistast til að
taka skattinn út fyrirfram.
Okkar stefna
Ríkisstjórn VG og Samfylkingar
hefur valið þá leið að reyna að
fara bil beggja við þessar aðstæð-
ur – feta eins konar milliveg. Á
þessu ári er hallinn á ríkissjóði
um eitt hundrað og sextíu milljarð-
ar. Á næsta ári má gera ráð fyrir
að hann verði um eitt hundrað
milljarðar. Þetta er umtalsverður
halli en ástæðan fyrir honum er
að sjálfsögðu sú, að við viljum
komast hjá meiri niðurskurði og
skattlagningu en raunin verður á.
Við gerum okkur grein fyrir því
að langt er gengið í hvoru tveggja,
niðurskurðinum og skattlagn-
ingunni, og hefur því margoft
verið lýst yfir af okkar hálfu að
þessi mál verði að vera í stöðugri
endurskoðun.
Hitt er svo annað mál að þótt
kreppan sé okkur erfið er ýmis
sóknarfæri að finna. Kreppan
á að verða okkur hvatning til
endurnýjunar og endursköpunar;
til að leita leiða við að framkvæma
á markvissari hátt en áður, innan
sem utan opinberrar þjónustu.
Þetta kallar á víðtæka samvinnu í
stofnunum og fyrirtækjum en mun
skila árangri ef vel tekst til. Mark-
aðslögmálin dugðu ekki betur en
svo að þau settu samfélag okkar á
hliðina. Hið sama gildir um gömlu
tilskipanaúrræðin. Nú þarf að
virkja frumkvæði og dómgreind
hvers og eins. Það er samvinnan
sem blífur. Félagslegt réttlæti og
samvinna eru þau tæki og tól sem
best nýtast til að vinna okkur út úr
kreppunni. Ef vel er á haldið mun
það takast.
Að vinna sig út úr kreppu
ÖGMUNDUR JÓNASSON
Í DAG | Stjórnmál