Vikan - 21.02.1974, Blaðsíða 29

skammt frá hellinum fyrr-
greinda. Hann heyrði þá allt i
einu baulað greinilega undir fót-
um sér. Hann heyrði þetta nokkr-
um sinnum og undraðist það
mjög. Honum varð auðvitað
hvekkt við, og þótti þetta ekki ein-
leikið og sæta mikilli furðu, sem
vonlegt var. Hann heyrði og
greindi það mæta vel, að þetta
var kálfsbaul.
Bóndinn litaðist i kringum sig,
og sá ekkert til nýlundu. Honum
datt fyrst i hug, að einn kálfa hans
hefðu lent innarlega i hellinum og
orðið þar fastur eða lent i ógöng-
um. Óveður hafði verið nóttina
áður, og þvi liklegt, að þeir hefðu
leitað i hellinn. Hann sneri þvi i
skyndi til hellisins.
En þegar þangað kom, var þar
ekket til nýlundu, og engin skepna
þar sjáanleg, hvorki kýr né kálf-
ur. Að visu var nokkuð traðk i
hellinum, og nýleg för voru þar,
frá nóttinni áður. En allt var þar
með eðlilegum hætti. Bóndinn
gætti vel að öllum vegsummerkj-
um, en sá ekkert óvenjulegt i hell-
inum eða i kimum hans. Hann
leitaði inn i skúta og kima, fann
þar engin för né neitt er benti á ó-
venjulega hluti. En hins vegar
stóð honum nokkur ótti af baul-
inu, er hann heyrði undir fótum
sér i túninu. Hann sagði engum
frá þessum atburði, nema konu
sinni. Leið svo fram um sumarið
og bar ekkert til tiðinda fyrr en á
haustdögum. •>
Uppúr seinni réttum hóf bónd-
inn i Efri Gegnishólum, ásamt
öörum bændum þar i grenndinni
að smala hjörð sinni til slátrunar
og velja úr ásetningsgripi. Allt
gekk vel i smalamennskunni og
bar þar ekki til tiðinda. En þegar
farið var að gæta að heimtum,
kom þab i ljós, að hann vantaði
einn kálfinn. Var hann með ein-
hverjum sérkennum, sem sögu-
maður gat ekki hver voru. Af
þeim sökum var hann auðþekkt-
ur. Var hans leitað i nærliggjandi
högum, en án árangurs. Hann
fannst ekki, hvernig sem leitað
var, og ekki heldur af honum át-
an, sem venjulegast var þó, ef
káif eba annan grip vantaði úr
sumarhaga. Bóndinn hélt uppi
spurnum um hann i næsta ná-
grenni og jafnvel i næstu sveitum,
og varð það lika án árangúrs.
Að visu var það ekki undrunar-
efni, þó kálf vantaði úr sumar-
haga. Það gat alltaf komið fyrir
og gat verið með felldu að öllu
leyti. En hitt var óvenjulegra, að
ekki fyndist tangur né tetur af
honum i jafn þéttbyggðum sveit-
um og i Gaulverjabæjarhreppi.
Þó kálfur lenti á flækingi og bær-
ist i næstu sveitir, átti hann að
finnast, þvi orðrómur um heimt-
ur, jafnt úr heimahögum og af af-
rétti, var kært umræðuefni meðal
fölksins, jafnt heima og að heim-
an, sem sagt hvar sem menn hitt-
ust. Langt fram á haust var hald-
iö uppi spurnum um kálfinn frá
Efri Gegnishólum, en það kom
fyrir ekki neitt, og voru hjónin
orðin úrkula vonar að heimta
hann, né fá af honum nokkrar
fregnir eða afdrifum hans.
Gömul trú var það i sveitinni,
að hóllinn, sem Gegnishólabæirn-
ir stóðu á, væri holur að innan, og
þar væru heimkynni huldufólks
og jafnvel fleiri vætta. Höfðu
sumir i hverfinu góð kynni af
þessum nágrönnum og þótti á
stundum ekki einleikið, hve bú-
peningur þar i hverfinu gekk vel
fram, og þar urðu sjaldan neinir
verulegir skaðar á peningi,
hvorki i námunda við túnið eða
annarstaðar þar i landareigninni.
Var ekki laust við það, að fólkið
tryði þvi i næsta nágrénni, að
Gegnishólame'nn hefðu nokkurt
samband við huldufólkið i hólun-
um. Var þess á stundum vart, að
einstaka maður hafði nokkurn á-
trúnað á hólunum. En nú var
kálfshvarfið algjör andstæða
þess, er venjulegt var.
En fleira var lika i efni um dul
og myrka forneskju hólanniN
Gegnishólum. Það var gömul
sögn i sveitinni, að göng ættu ab
liggja úr þeim allt upp i Hestfjall i
Grimsnesi, undir allan Flóann og
Hvitá. Þessi sögn var bundin mið-
aldalegri og fornri trú á dul og
vætti i Hvitá og Hestvatni i
Grimsnesi.
Það átti að hafa komið fyrir
fyrir öldum eða áratugum, að
skepnur hefðu lent i þessum
göngum.ogkomist eftir þeim upp
1 Hestfjall. Göngin áttu sér lika i
þjóðtrúnni og voru i vitund kyn-
slóðanna tákn sliks, jafnt i byggð
sem afrétti. Þvi var til dæmis trú-
að, að göng væru undir Hestfjall
niður i Hvitá við Merkurhraun, og
voru i sambandi við það furður i
trú og vitund fólksins. Dul og
ögWb]óðtrúarinn!ir var mjög
lifandi njá fólkinu i Flóanum áður
fyrr, og er af þvi mikiö efni. Oft
urðu einkennileg atvik, eins og
það sem er i máli frá Efri Gegnis-
hólum þetta sumar.
Trú á huldufólk og vætti i hólum
Flóans var almenn áður fyrri, og
átti rik og viss rök i lifi og lifsbar-
áttu kynslóðanna. Þessi trú var
forn, sennilega frá elztu timum og
fyrstu byggð i landinu. En margir
siðir höfðu gengið yfir landið,
jafnt kaþólska, siðskipti og fleiri
breytingar, ’er ullu margskonar
raski og hvörfum og skullu stund-
um á alþýðunni eins og þrumu-
ský. En trúin á forna vætti, huldu-
fólk og álfa i hólum og holtum,
hvarf aldrei með öllu, jafnvel þótt
prestar og aðrir prelátar fyrirlitu
8. TBL. VIKAN 29