Vikan


Vikan - 13.03.1980, Síða 50

Vikan - 13.03.1980, Síða 50
Undarleg atvik — Ævar R. Kvaran Raunir Reynistaðar Það má segja að hóf það sem haldið var að Reynistað árið 1845 hafi verið óvenjulegt í meira lagi því þar var drukkið erfi manna sem látist höfðu sextíu og fimm árum áður. Húsbænd- urnir, hjónin Einar umboðsmaður Stephansson og Ragnheiður Benedikts- dóttir Vídalin, hafa boðið sextán manns til erfis þessa. Og hvert er þá tilefnið? — Jarðneskar leifar Reynistaðarbræðra eru loks komnar heim, eftir að hafa legið á víðavangi í sextiu og fimm ár, og lýkur með því harmsögunni um hið dularfulla hvarf þeirra bræðra og afleiðingar þess. Þegar þessi saga af Reynistaðar- bræðrum hefst hefur sonur Bjarna sýslumanns á Þingeyrum, Halldór Vídalin, fengið Reynistaðarklaustur og býr þar ásamt konu sinni, Ragnheiði Einarsdóttur frá Söndum i Miðfirði. Þau áttu mörg börn: Bjarna, sem nú var kominn i skóla á Hólum, Pál, Einar, Benedikt, Björgu, Hólmfriði, Önnu, Sigriði og Elínu. Húskarl sá var á Stað sem mjög var fyrir öllum ráðum með Ragnheiði, sem Jón hét Þorvaldsson, kallaður Austmann. Halldór klausturhaldari lét konu sína miklu ráða á staðnum þvi hún var kona vitur, forsjál og framtakssöm. Jón Austmann var mikill fyrir sér, karlmenni mikið, skapharður og óvæginn. Þá bjó á Hryggjum Jón sterki Þorsteinsson frá Álfgeirsvöllum. Hann átti ómegð og mátti fátækan kalla. Eitt sinn lagði Jón Austmann það til að Jóni væri byggt út af Hryggjum. Jón svaraði fáu en bauð Austmanni í krók. Sagt er að þá hafi Austmann boðið Jóni að glíma. En Ragnheiður húsfreyja sá svo um að þeir fyrir bænastað hennar hættu við átök þessi því hún hygði illt myndu af leiða. Ei varð af þvi heldur að Jóni væri byggt út en ærin óvild varð síðan með þeim nöfnum. Jón prestur og læknir Gunnlaugsson bjó þá i Holtsmúla og var mjög hniginn að aldri. Hann hafði verið gildur maður og mjög sterkur, en þó haltur siðan hann kól á fætur þegar hann var á ferð úr Hólaskóla, og kölluðu menn eigi ein- leikið og kenndu glettingum Galdra- Lofts. Mælt er að heldur hafi verið kalt með þeim Halldóri Vídalín en ekki kunnugt hvað valdið hafi. Það var kvöð á klaustrinu að gefa presti eina máltíð í hvert sinn sem hann söng messu og var Jóni presti jafnan borinn grautur eða spónamatur. Bjarni sonur Halldórs og Ragnheiðar var þá nær tvítugu og kominn í skóla að Hólum. Hann var æringi og hafði margt að gamni. Hann glettist oft við Jón prest og hló að honum. Það var eitt sinn að Bjarni skvetti oft úr spæni prests bæði ofan um hann og svo á matborðið, en prestur áður orðinn skjálfhentur. Reiddist prestur þessu sem von var og mælti oftar en einu sinni: „Þú skalt ekki fá graut, Bjarni. Þú skalt deyja úr hungri!" Halldór Vidalin heyrði þessi orð prests og varð þeim presti þá mjög að orðum svo til ryskinga kom. En þar eð prestur var bæði haltur og gamall orðinn bar hann lægri hlut, en Halldór hafði verið gliminn. Jón prestur hafði verið manna best hærður en Halldór tók i ryskingum þessum að slíta mjög hár af gamla manninum. Ragnheiður hús- freyja reyndi að skilja með þeim með því að kalla á mann sinn, en þá greip Jón Halldór og bar hann, hvemig sem hann braust um, og fór með hann upp á loft í sængurherbergi. Fjárfæð var mikil um þessar mundir sökum fjársýki og afleiðinga hennar, fjárskurðarins, eins og greinir í árbók- um. Sendu því margir til fjárkaupa norðaustur og suðaustur. Það var sumarið 1780 að Halldór Vídalin sendi suðaustur i Skaftafellsþing til fjárkaupa Jón Austmann og Bjarna son sinn. Þetta var á öndverðum slætti. Þeir riðu suður Kjöl með fáa áburðar- hesta og höfðu með sér mikla peninga og smiðað silfur. Fóru þeir allt austur i sveitir og hófu kaup sín. Þegar þeir félagar voru að fjárkaupum þessum er sagt að eitt sinn hafi Bjarni komið i smiðju þar sem prestur nokkur var að smíða járn, en svo var ástatt um .prest þennan að hann átti þunga með vinnukonu sinni. Bjarni tók þá upp járn- bút einn sem lá hjá presti og mælti: Tvillaust þetta tel égstál, tólin prests eru komin á ról. Prestur hélt að Bjarni væri að skensa sig vegna vinnukonunnar, en um það hafði Bjarni enga hugmynd, og brást prestur þvi reiður við og svaraði í bræði sinni: Ýli þin af sulti sál sólarlaus fyrirnæstu jól. Þegar sumir.minntúSt einnig ummæla Jóns gamla prests í Holtsmúla um Bjarna: „Þú skalt deyja úr hungri!" þóttu þessi orð á hrína, þegar atburða þeirra sem á eftir fóru var gætt. Þau Halldór og Ragnheiður sendu suður til aðstoðar við fjárkaupin landseta einn sem Sigurður hét og bjó að Daufá. Og með Sigurði létu þau hjónin fara son sinn Einar, sem þá var aðeins ellefu vetra. Drengurinn var mjög nauðugur til farar þessarar og er ságt að hann segðist eigi mundu aftur koma. Öllum gast sérlega vel að dreng þessum og er sagt að hann bæði móður sina þess innilega að hann þyrfti eigi að fara en hún vildi ekki annað heyra. Það sem drengurinn gerði þá var lengi siðar í minnum haft. Hann skipti gullum sinum með öðrum börnum þarna i klaustrinu. Áttu hjónin eftir að iðrast sárlega þessarar ákvörðunar, því hann kom aldrei aftur. enda virðist hann þótt ungur væri hafa fundið til feigðar. Þeir Sigurður mættu á Kilinum Jón biskupi Teitssyni þegar hann fluttist norður til Hóla. Katrínu dóttur biskups, sem var með honum, leist sérstaklega vel á Einar litla en hún giftist síðar Benedikt Vídalin, bróður hans. En nú riðu þeir Sigurður austur og fundu þá Jón Austmann og Bjarna. Þeir höfðu keypt margt fé, tvö stór hundruð. og varð þeim síðfarið þvi eftir mestum hluta fjárins urðu þeir að bíða frantyfir réttir. Nú báðu margir góðgjarnir menn þá að leggja ekki á fjöllin við vetur sjálfan og buðu að taka þá til veturvistar og koma fyrir fé þeirra, en Jón Austmann mátti ekki annað heyra en áfram yrði haldið. 1 för með þeim til fylgdar var sonur Daða prests í Reyniþingum Guðmunds- sonar, sem Jón hét. Þeir lögðu nú upp úr Hreppum laugardag annan i vetri (þ.e. 28. okt.l með 200 fjár og 5 klyfjahesta, en veður var ískyggilegt. Enda gerði mikla snjóhrið — sem sagt var að ekki hefði rofið í mörg dægur í byggð en varað þó lengur á fjöllum. Engu að síður virðast þeir hafa komist allt norður i Kjalhraun og tjaldað þar tveim tjöldum. annað yfir farangur sinn, en þar beið þeirra dauðinn. Þegar ljóst var orðið að þeir hefðu orðið úti kvað Jón prestur Hjaltalín svo um það i Tíðavisum sínum: Angurssaga ullum brands olli baga norðanlands, gleðitóninn minka má mannatjónið fjöllum á. Ríklundaðir rekkar þá Reynistaðaklaustri frá sendir fjórir sem með skil sauða fóru kaupa til. Hér um sveitir fengu féð fyrðar teitir kaupi með. fjölguðu manni fimmta þeim, ferðast þannin vildu heim. Norður Kjalveg langa leið lögðu halir hausts um skeið, fengu stríðu fjör-þurrðar, fregnast síðan dauðir þar. Það var öndverðan vetur þennan fyrir jólaföstu að Jón að Hryggjum stóð að fé sínu eins og venja hans var. Hann hafði þá misst Sigriði konu sína en átti þá sem Guðbjörg hét Einarsdóttir og með henni mörg börn sem þá voru allung. Guðbjörg var ein heima með börnin. Kafald var á um daginn en herti þó meira meðkvöldinu. En þótt Jón ætti forystusauð góðan gat hann með engu móti komið honum undan og sagði svo siðar að jafnan sýndist sér sem maður nokkur bandaði á móti fénu. Svona gekk það alla nóttina, hversu ötull sem Jón var við það að koma fénu heim. Konu hans leiddist eðlilega eftir manni sinum og tók að óttast unt hann. Kú áttu þau eina sem var undir palli í baðstofu. Kýrin sleit sig nú upp með miklu öskri. Guðbjörg hugðist þá kveikja og bæla niður í kúnni og fór fram til eldhússdyra. Sýndist henni þá Jón bóndi sinn standa fannbarinn i bæjardyrum. Hún varð alls hugar fegin og sagði við hann: „Guði sé lof að þú ert kominn!" En þá hvarf maðurinn út i náttmyrkrið. Þegar hún kveikti komst hún ekki lengra með Ijósiðen inn i miðgöngin, þá slokknaði það. Börnin tóku nú að æpa mjög og kýrin öskraði. Freistaði hún þess þá enn að kveikja en þóttist þá sjá mann snæbarinn i dyrunum. Henni var nú sem von er mjög brugðið því nú var eldurinn líka dauður. Hún sagði síðar frá þvi að aldrei hefði hún lifað hræðilegri nótt því oft heyrðist hælum barið við þekjuna og stundum sem húð væri dregin um bæinn með dunum og dynkjum. Þó kom Jón heill heim um morguninn og sagði þá konu sinni að vist myndi Jón Austmann dauður vera. Það var siðan að Jón kom til kirkju að Reynistað. Spurði Ragnheiður hann þá hvað hann hygði að liði um menn sína, en hún hafði fregnað feigðarspá Jóns fyrr um þá. Hann svaraði: „E!ji 50 ViKan 11. tbl.

x

Vikan

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.