Vikan - 28.08.1980, Blaðsíða 50

Undarleg atvik — Ævar R. Kvaran
Hann sá fyrirfram
hver myndi seljast
og hvar
T
i
?/, V
“ ^ • /h

við aðferð sem — hvernig sem á var litið
— gat fullnægt ströngustu visindalegri
gagnrýni."
Í þrjú hundruð blaðsiðna bók eftir
Tenhaeff prófessor sem ber heitið De
Voorschouw (Framskyggnil og út kom
árið 1961 er að finna safn þessara sætis-
tilrauna.
Ég ætla nu eftir því sem pláss vinnst
til i þessari stuttu grein að rekja nokkrar
slikra frásagna, sem eru valdar úr ritum
dr. Tenhaeffs, hollenska timaritinu um
dulsálarfræði og skýrslum Utrecht-
háskóla.
Þegar honum brást kaupsýslan tók
hann að íhuga hvort hann gæti ekki
unnið fyrir sér með þvi að beita hinunt
furðulegu skyggnihæfileikunt sinum. Og
34 ára gamall hóf hann störf sem
byggðust á skyggnigáfu hans undir
leiðsögn lærðasta ntannsins i landinu i
þessum efnum W. H. C. Tenhaeffs
prófessors við háskólann i Utrecht í
Hollandi. þvi sjálfur var hann
Hollendingur og bar hið franska nafn
Gerard Croiset.
Þessir hæfileikar hans leiddu til
samstarfs við lögregluna í Hollandi, þá
ýmsum öðrum Evrópulöndum og loks í
Bandaríkjunum. Og til hvers var
hæfileikum hans beitt? Hann kom upp
um þjófa og morðingja, fann týnd börn,
fullorðna menn, dýr og hluti sem týnst
höfðu og hjálpaði visindamönnum til að
gera sér grein fyrir fornunt handritum
ogsögulegum minjum.
Lesandi góður! Hugsaðu þér að þú
ætlir á fund i kvikmyndahúsi (þar sem
sælin eru númeruð) eftir þrjár vikur.
Imyndaðu þér að þú hafir uppdrátt yfir
öll sætin í húsinu. Veldu nú eitt sætið
(við getum sagt t.d. sæti nr. 5 á 10.
bekk). Heldurðu að nokkur maður geti
sagt þér hvaða persóna nwni setjast i
þetta sæti á fundinum eftir þrjár vikur?
Já, og svo skýrt að þessi ntaður geti lýst
viðkomandi persónu nákvæmlega,
klæðaburði hennar og úlliti? Þú myndir
eðlilega telja slikt fráleitt meðöllu. Þóer
til niaður sem hefur sannað það undir
nákvæmu eftirliti visindamanna að
hann getur gert þetta. Hver? Gerard
Croiset.
Þessar tilraunir sent Tenhaeff
prófessor gerði sérstaklega úr garði fyrir
Croiset hófust fyrir allmörgum árum á
Norðurlöndum og hafa siðan verið
margendurteknar af vísindamönnum i
fimm öðrum Evrópulöndum. Þetta vakti
vitanlega stórfurðu fólks unt alla álfuna
og þaggaði vel niður i þeim sem lítið
hafa gert úr yfirskilvitlegum fyrirbærum
og talið þau tóma vitleysu. Þessar
tilraunir voru nefnilega gerðar undir
strangasta visindalegu eftirliti með
fyllstu varúðarráðstöfunum. Aðferðin er
þessi:
Valið er af handahófi sætisnúmer úr
grunnteikningu yfir sæti á fundi sent á
að halda siðar, segjum þriðja sæti i
fimrntu röð. Engin sæti eru tekin frá.
Auk þess er fundurinn stundum haldinn
i annarri borg og er Croiset iðulega ekki
skýrt frá því. Sætisnúmer er valið af
þeini sem stjórnar tilrauninni, ein-
hverjum sent er ekkert við fundinn
riðinn eða Croiset. Ýmist dregið úl eða
með frjálsu vali.
Hver sem aðferðin er, þá segir Croiset
fyrir hver muni setjast i umrætt sæti, og
er fyrirvarinn allt frá einni klukkustund
uppí tuttugu og sex daga fyrir fundinn.
Hljóðritaðar spár C'roisets eru settar i
innsiglað umslag og læstar inni peninga-
skáp og ekki opnað fyrr en á fundinunt.
Spárnar eru svo rannsakaðar lið fyrir lið
eftir að fundargestir hafa komið sér fyrir
i sætum sínunt á fundinum, með þvi að
spyrja persónuna sem situr í sætinu
vandlega undirbúinna spurninga.
Fullyrðingar Croisets hafa reynst svo
nákvæmlega réttar að ekki er hægt að
útskýra þær sem ágiskanir eða
tilviljanir.
Þegar hinn skyggni maður fær enga
sýn fyrir fundinn kemur venjulega i Ijós
síðar að sætið var autt þegar fundurinn
hófst. Einnig kemur það fyrir að sýnir
hans eru mjög óskýrar, og stafar það
iðulega af því að fleiri en ein persóna
hafa setið í eða snert sætið, en það hefur
sömu áhrif og þegar tvær ljósrnyndir eru
teknar hvor ofani aðra á filmu. Stundum
er Croiset Ijóst að tvær myndir hafa
runnið saman, en stundum ekki.
Croiset sér ekki einungis framtið
viðkomandi einstaklings, heldur einnig
fortið hans, ekki síst ef hinn skyggni
hefur orðið fyrir svipaðri reynslu í eigin
lifi. Hérereittdæmi:
Tveim dögum fyrir sætistilraun þar
sem sætið var valið með þvi að draga
það út að viðstöddum hópí mennta-
manna i Hilversum i októbermánuði
1953, sagði C'roiset við Tenhaeff
prófessor: „Persónan sem mun setjast i
þetta sæti var erlendis i nokkrar vikur.
Ég sé hann á gangi í stórborg. Skó-
þvengir hans eru lausir. Hann beygir sig
fram til að binda þá. Þegar hann gerir
það sé ég að maður nokkur gengur á
eftir honum og rekst á hann."
Við hinar venjulegu spurningar á
fundinum kom i Ijós að þetta reyndist
hverju orði sannara. Atburðurinn hafði
átt sér stað á götuhorni í Lundúnum þar
sem umferð var niikil, að þvi er sætishafi
tjáði fundarmönnum.
Ekki ósvipaður atburður hafði eitl
sinn komið fyrir í lífi Croisets sjálfs, þótt
langt væri siðan. Dr. Tenhaeff sagði svo
frá þvi: „Þegar Croiset var tólf ára
gamall var hann staddur á heimili vinar
sins, þar sent einhverFhafði dáið.
Vinur Croisets fór inn í herbergið þar
sem likið lá. Þar eð hann var rómversk
kaþólskur beygði hann kné sin við
líkkistuna. En Croiset sem hafði ekl^i átt
von á þessari snöggu hreyfingu vinar
sins hrasaði unt hann og rak höfuðið i
likkistuna.”
Fyrsta sætistilraun CToisets fór frant i
Amsterdam i októbermánuði 1947 i
viðurvist hollenska sálarrannsókna
félagsins. Árangurinn varð svo
merkilegur að tilraunin var endurtekin.
Árið 1951 bauð Tenhaeff prófessor
þýska dulsálfræðingnum dr. Hans
Bender að starfa með sér að þessunt
rannsóknum og gera flokk sjálfstæðra
sætistilrauna í Freiburg-háskóla (i
Breisgau). Öðrum rannsóknamönnum i
Sviss, Austurríki og Ítaliu var síðan
einnig veitt tækifæri til þess að gera
sætistilraunir með Croiset. Árið 1951
var honunt boðið til dvalar á einka-
heimili i Englandi. Þar sýndi hann
óformlegar sætistilraunir. Um það segir
Tenhaeff prófessor:
„Croiset ferðaðist þangað einn sins
liðs og enda þótt hann kynni ekki stakt
orð i ensku rataði hann til þessa húss.”
Með árunum hefur tæknin við þessar
tilraunir verið bætt. Um það segir
Tenhaeff prófessor: „Að lokum fundunt
Hjúkrunarkonan
Siðari hluta dags þann 6. mars 1950
var hollenski blaðamaðurinn E.K. á
snöpum i Amsterdam eftir fréttaefni.
Hann hringdi þá til Gerards C'roisets i
Enschede og bað um ótviræðar sannanir
fyrir dulrænunt hæfileikum hans, sem
mikiðorð fór af um allt Holland.
„Eftir tvo daga," sagði Croiset, „geri
ég sætistilraunir á fundi fyrir Utrecht-
deild Sálarrannsóknafélagsins. Gerið þér
svo vel að velja sætisnúmer fyrir þann
fund. Nefnið hvaða númer sem yður
kemur í hug."
„Þriðja sæti frá hægri i sjöundu röð"
valdi blaðamaðurinn.
„Gott!" sagði Croiset. „Skrifið
vinsamlega niður þessa lýsingu sem ég
læt yður nú fá. Ég sé að á þennan stól
ntuni setjast kona nokkur gráhærð. Hún
er grannvaxin og mjóslegin. Hún hefur
ánægju af þvi að hjálpa fólki, en kallar
allt sem hún gerir í þeim efnum kristilegl
þjóðfélagsstarf'.
Þegar gengið var úr skugga unt þessar
fullyrðingar undir stjórn dr. Tenhaeff
kvöldið þann 8. mars kom i Ijós, að i
þessu sæti sat hjúkrunarkona
mótmælendatrúar. systir L.B.. sem
vissulega helgaði sig kristilegu
þjóðfélagsstarfi. ! lýsingu sinni skeikaði
CToiset hvergi. Lýsing hans gat með
engu móti átt við neinn annan
viðstaddra.
Systir L. B. viðurkenndi að lýsing hins
skyggna manns á henni væri rétt. En
hún sagði að minnstu hefði munað að
hún sæti heima þetta kvöld og að val sitt
á sæti hefði verið algjörlega af handa-
hófi.
Nánari rannsókn Tenhaeffs
prófessors leiddi eftirfarandi í Ijós: Systir
L. B. var ekki félagi i hollenska sálar-
rannsóknafélaginu. Það var hrein
tilviljun að hún hlaut aðgöngumiða, sem
hún þar að auki fékk ekki fyrr en kl. 5.40
þann 8. mars. Croiset veitti
blaðamanninum upplýsingar sínar áður
en gestir viðstaddir tilraunina höfðu
fengið boðskort sín. Auk þess vissi
50 Vikan35. tbl.