Vikan - 24.02.1983, Qupperneq 30

Litið til baka
Jacob A. Riis
— einn af frumkvöðium
fréttaljósmyndunar
Áriö 1885 fann George East-
man upp filmu, sem hægt var aö
selja í rúllum, og upp úr því
opnaöist leið fyrir almenning aö
kaupa myndavélar og taka mynd-
ir án þess að kostnaðurinn væri
óheyrilegur. Fyrir þann tíma
höfðu Ijósmyndarar, sem vildu
taka augnabliksljósmyndir og
lýsa atburðum utanhúss, orðið að
burðast með Ijósmyndavélar og
framköllunarverkfæri er vógu á
bilinu 10—20 kíló. Á þessum tíma
voru vissulega prentaðar myndir í
blöðum og tímaritum en tæknin
var ekki komin á það stig að hægt
væri að gera myndamót, þar sem
fram kæmu hin ýmsu blæbrigöi
Ijósmyndarinnar í prentun. Það
var þvi algengt á þessum tíma að
teiknarar gerðu teikningar eftir
Ijósmyndunum, því myndamóta-
menn þeirra tíma réðu við að skila
strikunum yfír á prentaðan
pappírinn.
Árið 1873 kom fyrsta frétta-
myndin í bandarísku blaði. Eftir
það varð þróunin afar hröð og um
aldamótin hófu fyrstu Ijósmynda-
blöðin göngu sína. Listunnendur
voru byrjaðir að safna Ijósmynd-
um fyrir aldamót og eru margar
myndir frá aldamótum nú í geysi-
háu verði. Á undanförnum árum
hafa komió út margar bækur um
verk brautryðjenda í listrænni
Ijósmyndun og frétta- eða
heimildaljósmyndun. Meðal hinna
merkustu í síðarnefnda flokknum
er Daninn Jacob A. Riis, en úrval
mynda hans er að finna í safni
New York borgar.
Riis fæddist í Danmörku árið
1849 en fluttist 21 árs til Bandaríkj-
anna. Sex árum síðar hóf hann
starf sem lögreglumálafréttarit-
ari fyrir New York Tribune og
fréttastofu AP. í þessu starfi
kynntist hann vel högum alþýöu-
fólks í skuggahverfum New York
en á þessum tíma voru kjör þessa
fólks almennt hörmuleg. Inn í
landiö flæddu skarar af Evrópubú-
um í leit að atvinnu og frama. Riis
fannst hann ekki geta þagaö yfir
því sem hann sá og heyrði og hóf
því að skrifa greinar um aöbúnaö
þessa fólks. Hann lét ekki þar við
sitja heldur samdi fjórar bækur
um sama efni. Skrif hans vöktu
mikla athygli og Riis varð brátt
svo þekkt nafn að Theodor Roose-
velt, 26. forseti Bandaríkjanna,
kallaði hann eitt sinn „gagnleg-
asta borgara New York”. Riis var
boðið að gegna háum embættum
en hann hafnaði öllum slíkum til-
boðum.
Riis er nú talinn sem blaða-
maður og rithöfundur einna
áhrifamestur allra sem böróust
fyrir mannréttindum á þessum
tíma. En hann er um leiö talinn
meðal bestu Ijósmyndaranna.
Þegar Riis hóf ritstörf sín fyrir al-
vöru kunni hann ekki að taka
myndir og fékk því til liðs við sig
ýmsa Ijósmyndara er hann var á
ferðum sínum um fátækrahverfin.
Hann sá þó fljótt að ef hann ætti að
geta náð verulegum árangri yrði
hann sjálfur aötaka myndirnar og
því lagði hann á sig að læra Ijós-
myndun. Hann náði fljótt góðum
tökum á tækninni og myndir hans
vöktu brátt ekki minni athygli en
skýr og beitt skrif hans, enda bjó
eldhugur að baki öllum hans störf-
um.
Þegar við skoðum myndir hans í
dag getum við ekki annað en undr-
ast glöggt auga hans og það áræði
að dvelja löngum stundum með
myndavélina innan um utangarðs-
fólkið sem margt hirti lítt um
mannsli'f ef því var aö skipta. Við
sjáum að hér hefur enginn meðal-
maöur verið á ferð. Myndir þær
sem hér birtast eru teknar úr bók-
inni HOW THE OTHER HALF
LIVES sem fyrst kom út árið 1890.
Þá fylgdu með 38 teikningar, unn-
ar eftir Ijósmyndum Riis, en 100
Ijósmyndir fylgja þeirri útgáfu
sem prentuð var 1970, eða áttatíu
árum síðar.
SJ
Þúsundir barna voru á vergangi á þessum árum og fundu sér svefnstaði
eftir hendinni. Á ensku nefndust þau þá „Street Arabs".
Þessi maður svaf í þessum kjall-
ara í fjögur ár (myndin er tekin
um 1890).
Stúlka og barn.
30 Vikan 8. tbl.