Vikan - 05.10.1989, Blaðsíða 8

LEIKLI5T
Eftir að hafa leikið í þónokkur ár, við
góðan orðstír, fannst Borgari vel tímabært
að hefja leit að undirstöðu. Hann fór víða
um Evrópu og stundaði leiksýningar af
kappi. Það sem hann þó helst uppgötvaði í
ferðinni var að íslensk leiklist stóð bara
nokkuð vel að vígi. „Það var svo vorið
1972 að hingað til lands kom leikhópur frá
I.illa Teatern í Finnlandi með leikritið Um-
hverfis jörðina á 80 dögum. Þá fyrst hopp-
aði ég hæð mína af hrifhingu. Þarna var
leikliús sem ég vildi kynnast nánar. Einn
aðalsjarminn við leikstíl Lilla Teatern fyrr
og síðar er að þar er lögð áhersla á að segja
alvarlega hluti á mjög gamansaman hátt.
Leiksýningarnar eru eins og bragðgóð
mixtúra sem bætir sál og líkama.
Örlögin ekki umflúin
Þetta sama vor varð ég Finnlandseraður.
Alveg óvart og ómeðvitað. Því auk þess að
hrífast af þessum góða gestaleik var ég um
sama leyti að æfa í finnsku leikriti um
Múmínálfana, sem reyndar var upprunnið
í smiðju Lilla Teatern. Örlögin urðu ekki
umflúin og árið eftir, með árs lista-
mannalaun upp á vasann, fór ég til Finn-
lands að kynna mér starf Lilla Teatern, en
þar er aðallega leikið á sænsku. Árið eftir
var ég kominn á samning þar og fljótlega
einnig í stjórn leikhússins.
Ég er mjög ánægður með að hafa orðið
Finnlandseraður, tel það kost. Ég veit ekki
af hverju þetta hugtak hefur fengið á sig
neikvæðan blæ í stórpólitíkinni, held
nefnilega að heimurinn væri betri ef fleiri
væru svolítið Finnlandseraðir. Það er erfitt
að útskýra i fáum orðum hvað ég meina en
ég tel að ýmis þjóðareinkenni Finna hafi
leitt þá til farsældar, fyrir þá sjálfa og aðra.
Þeir eru til að mynda afar ábyrgir, rólegir
og varkárir. Þeir vaða aldeilis ekki ffarn
með ffamkvæmdir eða fullyrðingar án
þess að vita nákvæmlega hvað um er að
ræða, hvorki í stjórnmálum, listum né
öðru. Vissulega getur umræðan orðið dá-
lítið leiðinlegri fyrir bragðið og stundum
flnnst mér varkárnin ganga út í öfgar, en
oftast kemur í ljós að hún er skynsamlegri
kostur. Þessi varkárni þeirra kemur þó alls
ekki í veg fyrir framsækni og djörfung. Á
listasviðinu verða sprengjurnar ef til vill
ögn heillavænlegri vegna þess að ekki er
anað hugsunarlaust áfram enda standa
Finnar viða ffamarlega í listum.
Ekki gasprandi að óþörfu
Saga þjóðarinnar hefur ekki alltaf ein-
kennst af ró og spekt sem nú; áður fyrr
háði þjóðin að minnsta kosti eitt stríð á
öld. En Finnar hafa lært af biturri reynslu
og vil ég meina að sú viska þeirra setji
mikið mark á þjóðina nú. Seinni heims-
styrjöldin hafði líka sín áhrif og varanleg í
mörgum tilfellum. í stríðsbyrjun voru
börn í þúsundatali send yfir til Svíþjóðar í
öryggisskyni. Þau voru sett um borð í járn-
brautarlest eða bát, með miða um hálsinn
þar sem á stóð nafn þeirra og áfangastaður.
Mörg þessara barna ílentust í Svíþjóð langt
fram yfir stríðslok, uppruninn gleymdist
þar til seint og um síðir. Þegar þetta unga
fólk kom svo heim til Finnlands og leitaði
uppi fjölskyldu sína kom í ljós að það átti
fátt sameiginlegt með henni lengur, ekki
einu sinni tungumálið. Á tímabili voru þrír
af tíu leikurum Lilla Teatern sem höfðu
upplifað þessar hörmungar og í huga þess
fólks er enn stríð í gangi og lýkur senni-
lega aldrei.
Annað sem er mjög einkennandi fyrir
Finna er að þeir hafa yfirleitt ekki mörg
orð um hlutina. Sumum finnst þeir óskap-
lega þögulir. Eitt sinn sagði mér maður að
ef hann sæi á alþjóðlegri ráðstefnu nokkra
herramenn standa saman úti í horni og
tala ekki saman þá væru það Finnar. Það er
líklega nokkuð til í þessu, þeir eru ekki
gasprandi út í loftið að óþörfu. Einnig
þykja Finnarnir nokkuð lokaðir, kannski
enn læstari en við. Ég hef oft þurft að
stappa stálinu í íslenska námsmenn og
hvetja þá til að halda út fyrsta árið. Sjálf-
sagt eiga tungumálaerfiðleikar einhvern
þátt í þessum vanda, ég var bara svo hepp-
inn að detta beint inn í leikhúsið þar sem
kynni verða óhjákvæmilega náin og
sænskukunnáttan mín dugði. En svo er
eins víst að loksins þegar kynni takast við
Finna þá verður vináttan aldeilis ljómandi
góð og gott ef ekki ævarandi."
Nokkra vodkasjússa
á báða bóga...
Margir íslendingar, sem sótt hafa nor-
ræna fundi, telja sig einna helst eiga sam-
leið með Finnum af Norðurlandabúum.
Ástæðuna má eflaust meðal annars rekja til
sérstöðu þessara þjóða hvað varðar tungu-
mál þeirra, sem enginn annar skilur, og
svo kannski þess að þessar þjóðir hafa
aldrei eldað grátt silfur saman. „Danir
segja reyndar að íslendingar og Finnar „li-
der af kongelöshed" og hver veit nema sú
minnimáttarkennd(!) þjappi þeim líka
saman,“ segir Borgar og glottir. „Svo þarf
nú líka þónokkra vodkasjússa á báða bóga
til að liðka læsinguna að lífsfjörinu.
En hvað varðar nánari samleið þessara
tveggja þjóða er hætt við að hún renni út
í sandinn þegar kemur að daglegum lifnað-
arháttum. Finnar fara eldsnemma á fætur
og eru margir hverjir mættir til vinnu
klukkan sex eða sjö á morgnana og eru svo
lausir um miðjan dag. Þetta þýðir auðvitað
að hinn almenni Jukka er kominn í háttinn
um níuleytið á kvöldin. Og á meðan ís-
lendingar skoða náttúruna út um bílglugg-
ann í sunnudagsbíltúrnum eru Finnar á
gangi eða siglingu úti í náttúrunni. Margir
eiga lítinn sumarbústað og enn fleiri eiga
lítinn bát enda nóg af vötnunum. Leikhús
sækja þeir ágætlega, eins og íslendingar
reyndar, og síðustu 10-15 árin hefur
óperulíflð blómstrað. En næturlífið þætti
sjálfsagt sumum í bragðdaufara lagi. Veit-
ingastöðum er almennt lokað klukkan
hálfeitt en þeir tveir eða þrír næturklúbb-
ar sem fyrirfinnast í borginni eru þó opnir
til þrjú að nóttu. Þætti þetta ekki hálfhall-
ærislegt heima? Ekki er þó þar með sagt að
það sé leiðinlegt að skemmta sér í Finn-
landi, síður en svo. Ég man að stuttu eftir
að ég kom út fór ég á skemmtistað einn í
úthverfi borgarinnar. Þetta reyndist vera
stærðar leikfimisalur, sneisafullur af fólki
og engar aðrar veigar á boðstólum en app-
elsín. Samt sást enginn pukrast með eitt-
hvað sterkara — það voru nefhilega allir úti
á gólfi, uppteknir við að dansa tangó.“
Borgar brosir um leið og hann rifjar upp
þessa óvenjulegu ballferð en bætir síðan
við: „Ég er eiginlega viss um að margir ís-
lendingar kynnu að meta svona ball til til-
breytingar. En burtséð ffá næturlífinu þá
hefur Finnland upp á margt að bjóða fyrir
ferðamenn. Á sumrin er listalíflð mjög
blómlegt og þá ekki síst hvað varðar frá-
bærar óperusýningar og alls kyns tónlistar-
hátíðir út um landið. Hin stórkostlega
náttúra, sem er svo gjörólík okkar, er líka
meiri háttar upplifun ein og sér. Þá er
gaman að kynnast hinum mismunandi
menningaráhrifúm sem er að finna í þessu
landi.
Helsinki er eins og stór pottur sem í
hafa blandast á nokkuð löngum tíma fjöl-
margar þjóðir og þjóðarbrot og þar af leið-
andi geysilega fjölbreytt menning. Margt
af þessu fólki, sem meðal annars á uppruna
að rekja til Rússlands, Skandinavíu, Þýska-
lands og Eystrasaltslandanna, flúði til Finn-
lands ffá Leningrad í rússnesku bylting-
unni. Eins voru margir Rússar fyrir í land-
inu því þar var rússneskur her. Þarna hefúr
bræðst ákaflega vel saman ólík menning
og siðvenjur sem gerir mannlíflð miklu
ríkara en ella.“
Mætti hræra upp
í leikstjjórninni
En það var ekki nóg með að Borgar
heillaðist af Finnum almennt, hann steig
skreflð til fúlls og kvæntist flnnskri konu,
Ann Sandelin. Hún varð síðan til þess að
þau hjón fluttu til íslands vorið 1981.
Borgar yfirgaf Lilla Teatern í bili því Ann
gerðist forstjóri Norræna hússins í Reykja-
vík næstu fjögur árin. „Eftir að ég kom
heim aftur stóð jafhvel til að ég færi á
samning hjá öðru hvoru leikhúsanna hér,
LR eða Þjóðleikhúsinu, en úr því varð
ekki. Ég starfaði sem freelance leikari eða
lausamaður og geri enn í dag. Það finnst
mér mjög gott, ágæt fylling í undirstöð-
una. Reyndar gefur það ekki eins mikið
peningalega í aðra hönd nema maður sé
stöðugt í fúllu starfi en það var ekki mein-
ingin, það er gott að geta gert eitthvað
annað á milli.
Það var gaman að koma aftur inn í ís-
lenska leiklistarlíflð en að sumu leyti dálít-
ið erfltt líka. Það kom mér til dæmis á
óvart að mig skorti allt í einu orð yfir leik-
listarhugtök og hugmyndir, þau voru orð-
in sænsk og flnnsk. Auk þess hafði orða-
forðinn heima breyst nokkuð, margt hafði
verið íslenskað effir að Leiklistarskóli ís-
lands komst á laggirnar. Auðvitað var ekk-
ert erfltt að skilja þessi nýju orð en ég gat
8 VIKAN 20. TBL. 1989