Vikan - 05.10.1989, Blaðsíða 26

BARMEIGniR
Frh. af bls. 24
hverri þeirra er beitt. Þegar óffjósemisað-
gerð er gerð í sambandi við aðra aðgerð,
svo sem keisaraskurð, er klipptur smábút-
ur úr eggjaleiðurunum og bundið fyrir
endana, venjulega með saum sem ekki
eyðist svo engin hætta sé á að þeir opnist
aftur. Nú orðið er aðgerðin oftar gerð
gegnum kviðspegil (laporoscope). Þá er
konan svæfð, gerður lítill skurður við n;ifl-
ann og farið inn með kviðspegilinn, sem er
eins og penni í útliti. Ýmist er eggjaleiðar-
inn brenndur með rafmagni og tekinn í
sundur eða settar eru klemmur eða teygj-
ur á eggjaleiðarann sem merja hann i
sundur og loka honum. Rétt er að taka
fram að þó um sé að ræða teygjur þá merst
eggjaleiðarinn alveg í sundur þannig að
ekki er hægt að tengja hann saman aftur án
skurðaðgerðar.
Konan er í öllum tilfellum svæfð á með-
an. Líffærin, sem um er að ræða, eru inni í
kviðarholinu þannig að til þess að komast
að þeim er nauðsynlegt að svæfa konuna.
Hins vegar krefst aðgerðin ekki langrar
legu. Þegar hún er gerð í gegnum kvið-
spegil er hægt að gera hana á aðgerðar-
stofti úti í bæ eða á göngudeild. Konurnar
koma fastandi að morgni og fara heim
sama daginn. Þær jafna sig síðan heima í
einn til tvo daga.“
- Er ófrjósemisaðgerð ávallt endan-
leg eða er hægt að tengja saman alitur?
afitur?
„Yfirleitt er ekki hægt að koma þessu
saman aftur en þó eru vissir möguleikar á
því að tengja saman aftur undir smásjá en
þær aðgerðir eru vandasamar og gefa ekki
nema takmarkaðan árangur."
— Eru ófrjósemisaðgerðir algengar?
,Já, þær eru tiltölulega algengar. Uuig-
algengast er að um sé að ræða konur sem
komnar eru yfir 35 ára aldur en stundum
er um að ræða yngri konur sem óska mjög
eindregið eftir því. Lagalega á hver kona
rétt á að fara í þessa aðgerð þegar hún er
orðin 25 ára og þarf aðeins að undirrita
pappíra þar að lútandi. Við reynum að
komast hjá því að gera þessa aðgerð nema
konan sé komin yfir þrítugt nema sérstak-
ar ástæður séu fyrir því, læknisffæðilegar
ástæður, svo sem arfgengir sjúkdómar, og
konunni sé mikil hætta búin eða fóstrinu
við fæðingu fleiri barna.“
— Er rætt ítarlega við konur sem
koma og óska eftir aðgerð um eðli og
afleiðingar hennar?
,Já, þegar kona kemur tölum við saman
um alla möguleika. Henni er gert ljóst að
hún verði að líta á aðgerðina sem endan-
lega — þó það sé fræðilega mögulegt í viss-
um tilfellum að tengja saman aftur verði
hún að líta á þetta sem endanlega aðgerð.
Við ræðum saman um hvort hún sé ákveð-
in í að eignast ekki fleiri börn, jafnvel þótt
aðstæður myndu breytast hjá henni, til
dæmis ef hjónin skilja og giftast á nýjan
leik. Því miður kemur það fyrir öðru
hvoru að konur koma aftur þar sem að-
stæður hafa breyst þannig að þær vilja
eignast fleiri börn. Eina ráðið þá er að gera
skurðaðgerð, sem er þá holskurður, lega á
spítala í vikutíma. Bestur árangur næst þá
með því að gera þetta með smásjá en eins
og áður segir tekst þetta ekki nema hjá
takmörkuðum fjölda þrátt fyrir það. Lík-
urnar eru gróft áætlaðar um 50% en það
fer bæði eftir aldri konunnar og hvernig
aðgerðin hefúr verið gerð. Ef tekinn hefúr
verið stór hluti af eggjaleiðaranum eða
hann er skemmdur geta möguieikarnir
orðið svo til engir.“
— í hverju felast ófirjósemisaðgerðir
á karlmönnum og hverjir framkvæma
þær?
„Þvagfæraskurðlæknar sjá yfirleitt um
aðgerðir á karlmönnum. Það er raunveru-
Auðólfúr Gunnarsson kvensjúkdóma-
læknir segir ófrjósemisaðgerðir tiitölu-
lega algengar. „Við reynum að komast
hjá því að gera þessa aðgerð nema konan
sé komin yfir þrítugt eða sérstakar
læknisfræðilegar ástæður séu fyrir því.“
lega einföld aðgerð að því leyti að sáðrásin
er tekin í sundur þar sem hún liggur yfir
lífbeininu og hægt að gera það með stað-
deyfingu. Hins vegar eru ennþá minni
möguleikar á því að hægt sé að tengja hana
saman aftur þannig að það verður ekki síð-
ur að líta á það sem endanlegt."
Öryggi og aukaverkanir
Ófrjósemisaðgerðir eru hvorki fúllkom-
lega öruggar né hættulausar ffemur en
aðrar aðgerðir. Læknarnir Jón Hilmar Al-
freðsson, Páll Ágústsson og Jón Þ. Hall-
grímsson gerðu athugun á ófrjósemisað-
gerðum sem framkvæmdar voru á Land-
spítalanum á árunum 1975 til 1979 og
birtust niðurstöður hennar í 10. tbl.
Læknablaðsins 1983. Þar kemur fram að af
1084 konum, sem gengust undir aðgerð á
þessum árum, urðu 12 barnshafandi og
reiknast það um 1,14% tilfella. Aðrar rann-
sóknir hafa sýnt fram á að tíðni þungana
eftir aðgerð er á bilinu 1—2%. Langflestar
þessara þungana verða innan 1—2 ára frá
aðgerð. Ekki mun vera um að ræða telj-
andi mun á öryggi efitir því hvaða aðferð er
beitt. Þegar á allt er litið má segja að
ófrjósemisaðgerð sé harla örugg þótt hún
sé ekki alveg fullkomin.
Áföll við og eftir aðgerð, svo sem blæð-
ingar, bólgur, sýkingar í sár og fleira,
greindust í 4,2% tilfella en meiri háttar
áföll voru mjög fátíð.
Stundum heyrist kvartað yfir því að tíða-
blæðingar aukist eftir ófrjósemisaðgerð.
Iæknarnir þrír segja í grein sinni að er-
lendar rannsóknir bendi til að aukning
blæðinga verði í um 40—50% tilfella og að
lausleg fyrirspurn þeirra hafi leitt svipað í
ljós. Þeir taka jafúframt fram að fúllnægj-
andi rök skorti til að hægt sé að fúllyrða
neitt í málinu og til að svo megi verða
þurfi að koma til ítarleg rannsókn.
Hvers vegna
ófrjósemisaðgerð?
Með lögum um fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir, sem tóku gildi 1975,
urðu róttækar breytingar á lögmæti slíkra
aðgerða, ekki einungis fóstureyðinga held-
ur og ófrjósemisaðgerða. Eldri lög, frá
1935, veittu lækni heimild til að gera konu
ófrjóa af heilbrigðisástæðum og ef konan
óskaði þess. Við mat á nauðsyn mátti taka
tillit til félagslegra aðstæðna. Frá 1938
giltu einnig önnur lög sem heimiluðu
óffjósemisaðgerð ef hætta var talin á að
konu eða fóstri væri búin veruleg hætta af
meðgöngu og fæðingu eða ef sýnt þótti að
um væri að ræða alvarlega sjúkdóma, van-
sköpun, „fávitahátt" eða „glæpahneigð"
sem gengi í erfðir eða ef viðkomandi tald-
ist geðveikur eða fáviti. Tilgangur aðgerð-
anna var samkvæmt lögunum tvenns kon-
ar: „1) Til að koma í veg fyrir fæðingu gall-
aðs afkvæmis og 2) til að létta fávitum og
sjúklingum lífsbaráttuna." Viðkomandi
þurfti að senda umsókn ásamt umsögn
læknis til landlæknis sem síðan veitti
ásamt ráðgjafanefnd leyfi til aðgerðar eða
ekki. Ekki er vitað hve margar aðgerðir
fóru fram á þessum árum en alls munu
hafa verið veitt um 1000—1100 leyfi til að-
gerða á árunum frá 1935 til 1975.
Með nýju lögunum má hins vegar segja
að öllum sem þess óska sé heimilt að gang-
ast undir ófrjósemisaðgerð eftir að hann
eða hún hefur náð 25 ára aldri. í lögunum
er skýrt kveðið á um að fræða skuli við-
komandi rækilega um eðli og afleiðingar
aðgerðarinnar. Hann eða hún þarf að
undirrita yfirlýsingu þess efnis að ljóst sé í
hverju aðgerðin sé fólgin og að farið sé í
hana af fúsum og frjálsum vilja. Umsóknar-
eyðublöð eru frá Landlæknisembættinu og
skal umsókn fylgja umsögn tveggja sér-
fræðinga ef um er að ræða heilsufarsástæð-
ur en læknis og félagsráðgjafa ef ástæður
eru félagslegs eðlis.
Ófrjósemisaðgerðir á konum eru ýmist
framkvæmdar einar sér eða í tengslum við
fóstureyðingu eða keisaraskurð. Ástæður
þess að kona ákveður að láta gera sig
26 VIKAN 20. TBL.1989