Vikan - 05.10.1989, Blaðsíða 52

BÆKUR
Önnur skáldkona, sem oft er borin sam-
an við Agöthu Christie en er þó harla ólík,
er Dorothy L. Sayers. Hún var hvorki eins
afkastamikil né víðfræg og sú fyrrnefnda
en sögur hennar þykja með mestu snilld-
arverkum sakamálasagnanna. Dorothy L.
Sayers var menntakona, kenndi við Ox-
ford-háskóla, þýddi Gleðileik Dantes á
ensku, skrifaði trúarleg leikrit, háði ritdeil-
ur um guðfræðileg málefni og var eindreg-
in kvenréttindakona. Sögur Dorothy L.
Sayers þykja afar vandaðar bæði hvað
varðar sögusvið og stíl, að ógleymdum
kænlegum söguþræði. Frægasta persóna
hennar er Peter Wimsey iávarður, skrýt-
inn og skemmtilegur karl, auðugur og
óþreytandi við lausn glæpamálanna.
Harriet Vane, vinkona hans og hjálpar-
kokkur, kemur við sögu í nokkrum bóka
hennar og leikur stundum aðalhlutverkið.
Harriet er sjálf glæpasagnahöfúndur en
það er nokkuð algengt starf meðal snuðr-
ara í sögum þar sem það gefúr þeim eins
konar afsökun fyrir áhuga sínum og af-
Reyfarar eftir konur og karla eru ef til
vill ekki svo ólíkir - en oft þykir bera
meira á innibyrgðum, sálrænum hryll-
ingi í kvennasögum en hasar og hama-
gangl í karlasögum.
Skelfingin heltekur þig og hrollur hrísl-
ast nlður bakið á þér. Þú ert ein, alein
með skugganum á veggnum.
Keppinautur Ruth Rendell um titilinn
arftaki Agöthu Christie er P. D. James.
skiptasemi, að ekki sé minnst á þekkingu
þeirra á hvers kyns morðaðferðum, ástæð-
um og morðingjum. Sögur Sayers þykja
djúptækari en sögur Agöthu Christie.
Agatha Christie einblíndi á sjálfa ráðgát-
una og umgjörðin var til þess eins að
koma henni til skila. Dorothy L. Sayers
hafði ákveðnar skoðanir á samfélaginu og
samferðamönnum sínum og sögur hennar
eru öðrum þræði um sálffæðilegar og
félagsiegar ástæður að baki glæpum.
Ngaio Marsh er enn ein af hinum virðu-
legu frúm sem höfðu viðurværi sitt af rit-
un sakamálasagna. Ngaio Marsh er fædd á
Nýja Sjálandi og var leikkona á yngri árum.
Margar bóka hennar gerast einmitt í leik-
húsi eða meðal leikhúsfólks. Bækur henn-
ar urðu alls á fimmta tuginn og þýddar á
mörg tungumál. Marsh er ekki eins þekkt
og hinar fyrrnefndu stöllur hennar hér á
landi en þó var ein bóka hennar, Enter a
Murderer (1935), þýdd á íslensku fyrir
nokkrum árum undir heitinu Morð fýrir
fúllu húsi. Þar kemur við sögu frægasta
persóna Marsh, Roderick Alleyn yfirlög-
regluforingi. Síðar giftist Alleyn listmálara,
Troy að nafni, og eins og sumar aðrar eig-
inkonur fer hún ekki varhluta af líkfúndum
og dularfúllum atburðum sem kalla á at-
hygli hennar.
Tilkall til krúnunnar
Dorothy L. Sayers lést árið 1957, Agatha
Christie árið 1976 og Ngaio Marsh 1982.
Of langt mál væri að telja upp allan þann
fjölda kvenna sem fetað hafa í fótspor
þeirra. Bandarísku skáldkonurnar Patricia
Highsmith og Helen Maclnnes hafa gert
garðinn frægan, sú fyrrnefnda með sál-
fræðilegum, óhefðbundnum glæpasögum,
fúllum af gálgahúmor, en sú síðarnefnda
með ósviknum njósnasögum í hefðbundn-
um stíl. En þær konur sem oftast eru
nefndar sem arftakar þeirra eru Bretarnir
Ruth Rendell og Phyllis Dorothy James.
Sögur beggja þessara kvenna eru ef til vill
þekktastar hér á landi í leikgerðum sínum
fýrir sjónvarp — allir sem á annað borð
hafa gaman af góðum spennuþáttum
þekkja þá kappa Wexford lögregluforingja
í smábænum Kingsmarkham (Rendell) og
Adam Dagliesh hjá Scotland Yard (James).
En bækur P. D. James eru einnig býsna vel
þekktar á íslandi því margar þeirra hafa
verið þýddar. Cordelia Gray er önnur af
aðalhetjum James, ef til vill ekki eins þekkt
og Dagliesh en ekki síður snjöll. Hún rek-
ur einkaspæjaraskrifstofu upp á sitt ein-
dæmi við mikla tortryggni og vantrú —
nafn bókarinnar þar sem hún kemur fýrst
við sögu, An Unsuitable Job for a Woman
(Óhentugt starf fýrir konu), segir sína
sögu. P. D. James er oft kölluð hin nýja
Agatha Christie og annað í þeim dúr en í
rauninni á hún mun meira sameiginlegt
með Dorothy L. Sayers. James vann um
árabil í glæpadeild breska innanríkisráðu-
neytisins og þekkir því sitthvað til mála.
Sögusvið bóka hennar er vandað í smá-
atriðum, persónurnar heilsteyptar, einnig
aukapersónurnar, og frásagan raunsæisleg
um leið og hún ber vitni ákveðnum sið-
ferðis- og þjóðfélagsskoðunum. „Sérhver
manneskja, hversu ógeðfelld, óæskileg eða
jafnvel hættuleg sem hún kann að vera, á
rétt á að lifa lífi sínu til seinasta áskapaðs
augnabliks," segir hún. Að hennar áliti hef-
ur sakamálasagan síður en svo gengið sér
til húðar. „Það má vel vinna innan tak-
markana formsins og segja um leið eitt-
hvað satt um mannfólkið og þjóðfélagið
sem við búum í.“
Ruth Rendell er um margt svipuð P. D.
James. Glæpurinn sjálfur er ekki allt, um-
hverfi, ástæður og persónurnar skipta
miklu máli. Styrkur Rendell felst ekki
síst í persónusköpun og hún skyggnist
djúpt í sálarkirnuna. Morðingjar hennar
eru oft afar brenglaðir á býsna áhugaverð-
an hátt. Auk hefðbundinna sakamálasagna
hefúr Rendell skrifað aðrar bækur, þar á
meðal sálfræðilegar hrollvekjur undir dul-
nefninu Barbara Vine.
Spennusögur karla og kvenna eru ekki
ýkja ólík fyrirbæri þegar öllu er á botninn
hvolft. Sögur kvennanna fjalla oftar en ekki
um karla fyrst og fremst. Rannsóknir fræð-
inga hafa þó sýnt að oft ber meira á inni-
byrgðum, sálrænum hryllingi í kvenna-
sögunum en hasar og hamagangi í karla-
bókunum.Skáldið W. H. Auden lét eitt sinn
svo um mælt að eitt lík á stofúgólfinu væri
skelfilegra en tíu á götunni. P. D. James tel-
ur ástæðuna fýrir því hve konur hafa verið
iðnar við „innanhússmorðgátur" einmitt
þá að konur taki undir með Auden. Um
vinsældir spennusagna segir James að þær
bjóði upp á pottþéttar lausnir í heimi þar
sem óleysanleg vandamál hrannist upp.
„Sakamálasögur eiga þátt í að styrkja okkur
í trúnni á að þrátt fýrir allt lúti veröldin
lögmálum. Þær eru dálítil lofgjörð um röð
og reglu í veröld þar sem sífellt ríkir meiri
ringulreið." □
50 VIKAN 20. TBL 1989