Vikan - 24.11.1938, Síða 4

4
VIKAN
Nr. 2, 1938
barninu fer oft í handaskoíum hjá þeim.
Börnin læra furðu fljótt að „fara í kring-
um“ gamalmenni, ef þau fá ekki með öðru
móti vilja sínum framgengt við þau.
Reynsla barnaverndarnefnda og kennara
er sú, að siðferði þeirra barna, sem alast
upp hjá gömlu fólki, sé tiltölulega oft
áfátt, og er þar sjálfsagt mest því um að
kenna, að aganum er ábótavant. Það er
því mjög viðsjárvert, að uppeldi barnanna
hvíli eingöngu á öldruðu fólki.
Öðru máli gegnir um uppeldisáhrif þau,
sem aldrað fólk hefir á börn, á heimilum,
þar sem föður og móður nýtur við. Þá er
ég á þeirri skoðun, að börn hafi yfirleitt
gott af því að umgangast aldrað fólk.
Flestir kannast við, að sambúð aldraðs
fólks og barna á sama heimili er yfirleitt
hin ástúðlegasta. Börnum þykir nærri und-
antekningarlaust ákaflega vænt um afa
sinn og ömmu. Þetta stafar ekki eingöngu
af því, að gamla fólkið láti meira eftir
börnunum en foreldrarnir og taki vægara
á yfirsjónum þeirra, þótt slíkt sé ekki fá-
títt. Sjaldan munu þó svo mikil brögð að
því, að aldrað fólk á heimilinu komi börn-
unum upp á óvanda og láti svo mikið eft-
ir þeim, að skaðlegt megi teljast uppeldi
þeirra, ef foreldrar eru vel á verði. Ástæð-
an til þess, að börnum og öldruðu fólki
kemur svo vel saman og raun er á, er önn-
ur og dýpri. ,,Veit barn, hvað við sig er
átt.“ Gamalt fólk ber yfirleitt dýpri ást
til barna, er barnbetra en menn í blóma
aldurs síns. Spakmælið segir, að tvisvar
verði gamall maður barn. Með aldrinum
færist maðurinn nær sinni eigin bernsku,
hann minnist með söknuði hinnar misstu
Paradísar, bernskunnar, og lifir oft að
mestu í endurminningum um hana. Hon-
um stendur eigin bernska ljóslifandi fyrir
hugskotssjónum. Sálfræðilegar rannsóknir
hafa sannað þetta einkennilega afturhvarf
eða heimþrá gamalmenna til bernsku sinn-
ar. Bernskuminningarnar ásækja þau og
þeim skýtur ósjálfrátt upp í hugann úr
djúpi gleymskunnar. Hinar fyrstu minn-
ingar vorar mást seinast í glöpum ellinn-
ar. Sennilegast eru hinar síðustu minning-
ar, sem skýtur upp í huga öldungsins, frá
bernsku hans. Andi mannsins hverfur
þannig til upphafs síns. Allir, sem lesið
hafa mikið af sjálfsæfisögum merkra
manna, munu hafa veitt því eftirtekt, að
þeir dvelja flestir langlengst við bernsku
sína og horfa til hennar með ást og sökn-
uði. Aftur á móti gefa sjálfsæfisögur oft
kalda og ópersónulega mynd af fullorðins-
árunum, hversu athafnarík, sem þau hafa
verið.
Athugun á sálargerð aldraðs fólks leiðir
greinilega í ljós, að það stendur nær börn-
um en menn í blóma aldurs síns. Það er
þessi andlegi skyldleiki, sem dregur börn
og gamalmenni hvort að öðru. Gamalt fólk
á oft hægara með að setja sig inn í hugs-
unarhátt barnanna og skilja þarfir þeirra
en ungt fólk. Gamla fólkið er yfirleitt þol-
inmótt og þreytist ekki á að svara fyrir-
spurnum bamsins, það hefir yndi af því
að svala fróðleiksþrá þess. Einkum er því
sú list lagin, að segja börnunum sögur og
æfintýri.
Einn aðalþáttur heimauppeldisins er
ekki fólginn í kennslu, heldur í því, að
börnin læra margt og mikið ósjálfrátt af
því að umgangast heimilismenn, með því
að hlýða á tal þeirra og sjá atferði þeirra.
Þannig tileinkar barnið sér menningar-
anda þann, sem ríkir á heimilinu. — Þarna
á gamla fólkið á heimilinu merkilegt hlut-
verk að rækja. Það hefir góðan tíma til
þess að vera með börnunum, og segja þeim
æfintýri og frá atburðum, sem gerðust í
ungdæmi þess o. s. frv. Börnin hlýða oft-
ast á frásagnir þessar með mestu athygli.
— Þannig kemst andi hinna gömlu kyn-
slóða inn í börnin, svo að þau skjóta dýpri
rótum í fortíðina en almennt er haldið. Ég
fyrir mitt leyti tel sum hin dýrmætustu
uppeldisáhrif, sem ég varð fyrir í uppvext-
inum, komin frá öfum mínum og ömmu,
sem dvöldust í hárri elli á heimili foreldra
minna.
Loks má ætla, að samvistir barna við
aldrað fólk hafi góð áhrif á framkomu
þeirra. Börnin læra þá að gæta réttrar
framkomu gagnvart gamalmennum, vera
greiðvikin við þau, rétta þeim hjálparhönd
og auðsýna þeim virðingu. Drengurinn,
sem vanur er að hjálpa afa gamla og
ömmu og sýna þeim nærgætni, mun ekki
fylla hóp götustráka, sem þyrpast að gam-
almennum, gera hróp að þeim eða jafnvel
henda í þau snjó eða öðru þvíliku, heldur
er hann þekktur að hinu, að bjóða gamal-
mennum aðstoð sína, leiða þau yfir götu,
standa upp fyrir þeim í strætisvagni o. s.
frv. Að framkoma barna hér við gamal-
menni er sorglega áfátt, eins og oft sjást
dæmi um á götum úti og í strætisvögnum,
stafar fyrst og fremst af vanræktu upp-
eldi og síðan af hinu, eins og áður er
drepið á, að mörg börn umgangast ekki
aldrað fólk á heimili sínu og lærist því ekki
að taka tillit til þess né auðsýna því þá
virðingu, sem hverjum siðuðum manni er
skyld.
Margt fleira mætti segja um sambúð
aldraðs fólks og barna, sem ég tel að sé
mjög æskileg, innan vissra takmarka, og
báðum aðiljum til gagns og gleði. Það
verður að viðurkenna, að framkomu og
siðfágun barna og unglinga er almennt
mjög áfátt hér í Reykjavík, meðal annars
að því leyti, að þau taka of lítið tillit til
gamals fólks og sýna því ekki hæfilega
kurteisi né virðingu.
Einn merkasti núlifandi rithöfundur Is-
lendinga, hr. Guðmundur Kamban, hefir
oft að því vikið, hve siðfágun Islendinga
væri ábótavant og saknað þess, að almenn-
ir mannasiðir og framkoma væru ekki
kennd hér í skólum. Ég er honum alveg
sammála um þetta atriði. Þó að ég sé
þeirrar skoðunar, að uppeldisáhrifum skól-
anna séu takmörk sett, geng ég þess ekki
dulinn, að íslenzku þjóðinni er brýn þörf
þess, að tekin sé upp siðferðileg kennsla
almennt í skólunum, ekki á fræðilegum
V i k a n
TJtgefandi: VIKAN H.F.
RITSTJÓRN OG AFGREIÐSLA:
Aust.urstræti 12. Sími 5004.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.:
Sigurður Benediktsson. Sími heima 3715.
FRAMKVÆMDARSTJÓRI:
Einar Kristjánsson. Sími heima 3236.
Áskrif targjald : kr. 1,50 á mánuði.
1 lausasölu 40 aurar.
STEINDÓRSPRENT H.F.
>■----
grundvelli, heldur hagnýtum, þar sem
börnunum séu kenndar og þau séu látin
iðka með framferði sínu, eftir því sem við
verður komið, hinar nauðsynlegustu regl-
ur um almenna framkomu og hegðun, sem
enginn getur gengið á snið við nema sjálf-
um sér til vansæmdar. Ég efast ekki um,
að þannig löguð kennsla um siðferði, al-
menna framkomu og mannasiði myndi
bera mikinn árangur, og óvíða mun henn-
ar meiri þörf en hér á landi.
Símon Jólv. Ágústsson.
Kristján Albertsson var eitt sinn á tali
við Árna Pálsson, prófessor.
Kristján var nýkominn utan frá París,
þar sem hann hafði ætlað að skrifa bók.
Var hann að segja Árna frá því, að hann
hefði hitt Einar Benediktsson úti í París
og væri Einari mjög aftur farið með minni.
Hefði hann t. d. verið að tala um einhvern
Ágúst Blöndal og hefði það ekki verið fyrr
en eftir langa mæðu að Kristján skildi, að
Einar ruglaði saman Ágústi H. Bjarnasyni
prófessor og Sigfúsi Blöndal bókaverði í
Kaupmannahöfn.
— Ekki þykir mér það svo mikið, sagði
Árni, en tók sig svo á og bætti við: — En
hamingjan góða! Ef slíkur maður væri nú
til!
Eftir að Grímur Thomsen dró sig út úr
dönsku pólitíkinni og gerðist bóndi á
Bessastöðum, fór hann að gefa sig að ís-
lenzkri pólitík. Eignaðist hann þá marga
pólitíska andstæðinga, eins og að líkum
lætur.
Eitt sinn dó einn andstæðingu hans og
var jarðaður. Grímur hafði skömmu áður
gerst nokkuð- harðorður um þennan and-
stæðing sinn, en fór þó að jarðarförinni.
I kirkjugarðinum vék einn samherji hins
látna sér að Grími og sagði:
— Hvað ert þú að flækjast hér, Grím-
ur?
— O, ég vildi sjá hann grafinn, svaraði
Grímur.
*
Varastu að verja fyrri hluta æfinnar
til þess að ónýta seinni hluta hennar.