Vikan - 23.02.1939, Side 5

Nr. 8, 1939
VIKAN
5
Liðnir leikarar.
FIMMTA GREIN
að er ekki fyrr en tiltölulega seint,
að leikkonunnar getur að nokkru
ráði hér á leiksviðinu. Raunar hafði Jón
Guðmundsson ritstjóri safnað leikunnandi
körlum og konum til sýningar sinnar á
,,Pakkinu“ um miðja síðustu öld og upp
frá því leika konur með öðru hvoru, þang-
að til leikfélagssamtökin hófust, en þá
komst eðlilegri hlutverkaskipan á.
í leiksýningum skólapilta léku karlmenn
öll kvenhlutverkin, og sá siður hélzt í skól-
anum allt til 1922, er skólaleikirnir voru
teknir upp aftur, eftir að hafa legið niðri
um nokkurra ára skeið, enda var það ekki
fyrr en þá, að stúlkur væru teknar að
stunda nám í Menntaskólanum, svo að
nokkru næmi. En sá siður, sem komst á
út af ,,kvenmannsleysinu“ í Hólavalla-,
Bessastaða- og Reykjavíkur skóla gamla,
varð furðu langlífur og það eimir enn eft-
ir af honum, að því er tekur til hlutverka-
skipunar í sjónleik eins og Skugga-Sveini.
Þar hefir Grasa-Gudda ætíð verið leikin af
karlmanni frá fyrstu tíð og til síðustu sýn-
ingar leiksins. En til uppbótar fyrir það
hefir Gvendur smah þá verið leikinn af
kvenmanni á seinni árum. Og má þá segja,
að hlutverkunum hafi verið snúið rækilega
við.
Fyrst eftir að dömur bæjarins fóru að
taka þátt í sjónleikjahaldinu, mátti telja
það sök sér, þó að þær veigruðu sér við, að
leika grófustu „kerlinga-hlutverkin“, eða
sérlega orðhvatar Pernillur í Holbergsleikj-
um. Áhorfendum þeirra tíma fannst það
síður en svo viðeigandi, að heimasæturnar
tækju upp í sig orðbragð Guddu kerling-
ar, þegar hún lýsir lífinu ,,í Koti, hjá hon-
um Ingimundi sínum sáluga“. Smámsam-
an óx skilningur áhorfenda svo á leiklist-
inni, að það var ekki tahð hneikslanlegt, að
ungar stúlkur léki hjákátlegar kerhngar
og orðhvatar þjónustustúlkur — allar
nema Grasa-Guddu.
Það hefir verið sagt, að húsnæðisleysið
hefði mjög staðið sjónleikjahaldinu fyrir
þrifum fyrst framan af, en við það má
bæta ,,kvenmannsleysinu“. Það var tiltölu-
lega sjaldgæft, að sama stúlkan gæfi kost
á sér til að leika oftar en einu sinni. Undan-
tekning var Sigríður Einarsdóttir í
Brekkubæ, sem lék hjá Jóni Guðmunds-
syni 1854, Ástu í Útilegumönnum Matthí-
'asar og Jóhönnu í Æfintýri á gönguför
1862. Sigríður Einarsdóttir verður því tal-
in fyrsta leikkona þessa bæjar og var hún
mesta gáfu- og atgerfiskona, ekki slæleg-
ur fulltrúi kvenfólksins á þessu sviði.
Stefanía Guðmundsdóttir sem Magda
í Heimilinu.
En þó það komi fram góðar gáfur hjá
ýmsum ungum stúlkum, sem „léku með“
annað kastið, og má þá einkanlega nefna
Kristínu Sveinbjarnardóttur, sem
lék Ingu í Milli bardaganna eftir
Björnson og Önnu í Nýjársnótt-
inni svo og Guðrúnu Vigfúsdótt-
ur, sem lék í Gleðileikjafélaginu í
Glasgow, þá er það ekki fyrr en
á síðasta tug aldarinnar, að fram
koma á leiksviðinu leikkonur, sem
um skemmri eða lengri tíma taka
virkan þátt í sjónleikjahaldi bæj-
arins. Aðeins þrjár þeirra verða
gerðar að umtalsefni hér, en allar
þrjár, ásamt hinni fjórðu, sem
enn lifir og starfar af fullu fjöri
á leiksviði voru, settu sinn svip á
fyrstu starfsár Leikfél. Reykja-
víkur. Þessar þrjár leikkonur
voru: Þóra Sigurðardóttir, Þuríð-
ur Sigurðardóttir og Stefanía
Guðmundsdóttir.
Það er hægur vandi fyrir síðari
tíma menn að gera upp á milli liðinna leik-
ara að enduðu æfiskeiði þeirra, þegar svo
ber undir, að einhverjum einum þeirra
auðnaðist að starfa lengi og leggja mikið
til málanna, og er það þó ekki einhlítt, því
allt veltur á því, að leikarinn eða leikkon-
an hafi vaxið með hverju hlutverki. Erfið-
ara er að gera upp á milli leikaranna og
segja til um hæfileika þeirra í byrjun
starfsins, þegar þeir leggja út á hina við-
Stefanía Guðmundsdóttir sem
Ásta í Skugga Sveini.
sjárverðu braut listarinnar. Það liggur nú
einmitt fyrir, hvað áhrærir leikkonurnar
þrjár, að starfsskeið og vaxtarmöguleikar
þeirra urðu með mjög mismunandi hætti,
en í byrjun var ekki annað sýnt, en að þær
allar þrjár hefðu góða hæfileika, hver á
sínu sviði. Þóra Sigurðardóttir, fyrri kona
Árna Eiríkssonar, kom þeirra fyrst fram á
leiksviði, tveimur vetrum á undan Stefaníu
Guðmundsdóttur, en hún varð þeirra
skammlífust og hlutverkaskrá hennar tók
ekki til umsvifamikilla viðfangsefna. Hún
lék Siggu í Nýjársnóttinni 1890 og Jó-
hönnu í Æfintýri á gönguför veturinn
eftir, og síðar Láru í sama leik, og virt-
ist það hlutverk falla leikgáfu hennar
betur. Eftir aldamót var leikferli hennar
lokið og hafði hún þá aðeins leikið í einu
hlutverki, Ingu í Milli bardaganna, sem
reyndi verulega á annað en meðfæddan
yndisþokka og þægilega og eðlilega leik-
sviðsframkomu. í þessu hlutverki hafði
henni mistekizt að leiða fram norræna
skapgerð í anda sögunnar, en leikurinn fer
fram á 12. öld, og hafði hún þó vandað
sig að dómi Bjama Jónssonar frá Vogi.
Eftir þetta lék frú Þóra aðeins eitt hlut-
verk enn, en því er dæmið tekið af Ingu í
Milli bardaganna til að sýna, hvers menn
væntu sér af henni sem leikkonu, er hún
varð fyrir valinu í þetta hlutverk, en ekki
Stefanía Guðmundsdóttir, sem þá lá undir
þeim dómi áhorfenda, að henni hæfðu ein-
göngu hlutverk gázkafullra ungmeyja.
Hitt er ekki að efa, að hefði frú Þóru
auðnazt að halda áfram að leika í hlut-
verkum eðlisskyldum Láru í Æfintýrinu,
blíðlyndar, ungar stúlkur, nokkuð heigð-
ar til þunglyndis, þá hefðu hennar beðið
mörg verkefni í þágu leiklistarinnar, og
engin ástæða til að ætla, að hún hefði
fengið annan dóm fyrir þau, en þann, sem
hún ætíð hlaut með einni einustu undan-
Framh. á bls. 17.
Þuríður Sigurðardóttir sem húsfreyjan í Nýársnóttinni. Með-
leikari er Marta Indriðadóttir.