Vikan - 03.08.1939, Síða 11

Nr. 31, 1939
VIKAN
11
Samtal við Kristmann Guðmundsson, rithöfund.
Eg er lausaleiksbarn og borinn í
heiminn á móti vilja foreldra
minna — eins og flest börn! Ég
fæddist á Þverfelli í Lundareykjadal. Ynd-
islegur staður. Ég er fæddur í kirkju, lax-
maður, hjá afa mínum, Birni Sveinbjörns-
syni á Þverfelli, en um hann hefir Jón
Magnússon, skáld, ort kvæðabálkinn:
Björn á Reyðarfelli. Ég ætlaði mér líka
að skrifa um karlinn, en svo varð Jón á
undan mér. Hann hefir því „faktist séð“,
stolið af mér afa mínum, sem mun vera
næsta sjaldgæft, að komi fyrir. En Jón
hefir farið prýðisvel með þýfið, svo að ég
fyrirgef honum!
Þegar ég var sjö ára, flutti afi minn með
mig vestur á Snæfellsnes, og dó þar frá
mér, þegar ég var ellefu ára, blessaður
karlinn. Síðan átti ég ekki sjö dagana sæla
á uppvaxtarárunum, og upp frá því varð
ég að vinna fyrir mér sjálfur, og ég gerði
það. Um fermingaraldur komst ég í Hvít-
árbakkaskóla. Og síðan koll af kolli, í vinnu
á sjó og landi, og við nám á vetrum. Meðal
annars var ég einn vetur í Samvinnuskól-
anum.
Pólk spyr mig stundum, hvernig ég geti
skrifað sögur um lífsbaráttu fólksins, þar
sem ég hafi aldrei difið hendi í kalt vatn.
En það er mesti misskilningur, því að ég
var í æsku verkamaður árum saman, í
vegavinnu, stundaði sjó, bæði á árabátum
og vélbátum, var við verzlunarstörf, sat á
skrifstofu og bruggaði öl hjá Sanitas.
Merkustu þættirnir í æfi flestra, gerast
í æsku, meðan leiðirnar eru að opnast og
maðurinn að mótast.
— Hvenær ákváðuð þér að gerast rit-
höfundur?
— Þá var ég 10 ára. Það var skilyrðis-
laus ákvörðun, sem ég hopaði aldrei frá.
Börn spyrja aldrei að orsökum!
— Og hvenær fóruð þér að ,,realisera“
þetta áform yðar?
— Ég var ungur, kornungur. Það vár
ljóð. En tæplega tvítugur missti ég heils-
una og lá á Vífilsstöðum einn vetur. Þar
skrifaði ég nokkuð af Rökkursöngvum
mínum, en það var fyrsta bókin mín, sem
nú er víst í fárra manna eigu.
Þegar ég kom af hæhnu var mér sagt,
að ég yrði að vinna létta vinnu, undir ber-
um himni, og þá fór ég að stunda húsa-
málningar hjá Jörgensen gamla, en það
var danskur húsamálari hér í Reykjavík,
bezti karl. Ég hafði þá gefið mig svolítið
að listmálun og hafði mikinn áhuga á mál-
aralistinni. En það lengsta, sem ég komst
á því sviði var það, að ég var eitt sumar
húsamálarameistari 1 Hafnarfirði og hafði
tvo menn í vinnu. Þá var ég atvinnuveit-
andi. Þetta var sumarið áður en ég sigldi
með „Merkúr“ til Noregs. Og hvað við-
Kristmann Guðmundsson.
víkur listmálaranum í mér, sannaðist það,
að lélegu málara-„talenti“ er bezt varið
utan á hús.
Á Reykjavíkur-árum mínum kynntist ég
Sigurði Nordal, og naut leiðbeininga hans
í ýmsu, sem ég var þá farinn að skrifa.
Hann var strangur gagnrýnandi, en jók
mér um leið bjartsýni og dirfsku og hvatti
mig til utanfarar. Tuttugu og tveggja ára
gamall fór ég utan með þeim einlæga
ásetningi að skrifa bækur í útlandinu. Ég
vildi ekki fara til Danmerkur, en langaði
til Prakklands eða Englands, — en ég fór
nú ekki nema til Noregs. Ég kom til Berg-
en á þjóðhátíðardegi Norðmanna, 17. maí
1924. Þá átti ég túkah og tíu aura í reiðu
fé, og það var steikjandi sólskin, mikill
hiti og almennur þorstadagur í Noregi.
Fór ég því rakleitt upp á „Flöjen“ og ætl-
aði að fá mér eitthvað að drekka fyrir tú-
kallinn. En einhvernveginn atvikaðist það
nú svo, að ég drakk þar allan daginn og
átti túkallinn óskertan að kvöldi.
— Og hvar gistuð þér svo fyrstu nótt-
ina í Noregi?
— Uppi í sveit, hjá karli á Garnes. Það
kostaði ekki neitt. Þegar ég kom af „Plöj-
en“, slangraði ég inn á járnbrautarstöð-
ina og keypti mér farseðil með lestinni fyr-
ir túkallinn. Ég ætlaði mér bara eitthvað
út úr bænum og láta fyrirberast þar, sem
forsjóninni þóknaðist. Svo steig ég út úr
lestinni í fallegu sveitaþorpi, og kom morg-
uninn eftir að máli við Aagaard, verk-
smiðjueiganda, bað hann um vinnu og
trúði honum fyrir því um leið, að ég ætl-
aði mér að verða norskur rithöfundur. En
þar sem norskukunnátta mín var í lakara
lagi, fannst karlinum þetta svo spaugilegt,
að hann var búinn að lofa mér vinnu áður
en hann vissi af. Þar var ég allt vorið og
fram á sumar og málaði leikföng. Aagaard,
vinur minn, var yndislegur karl, og marga
gleðistund átti ég á heimili hans. Ðætur
hans voru skemmtilegar stúlkur.
— Og hvert fóruð þér svo?
— Seinna um sumarið fékk ég atvinnu
í niðursuðuverksmiðju í Bergen, og eftir
þetta fyrsta sumar hafði ég aurað mér
saman fyrir skólavist á Voss næsta vetur.
Þar var ég samtíða Guðmundi Hagalín og
fór vel á með okkur. Mér er sérstaklega
minnisstæð jólanóttin á Voss. Eskiland
skólastjóri var maður trúrækin og lét nem-
endur syngja sálma og dansa kring um
jólatré með fögnuði trúrækninnar í fasi
og framgöngu. Og þegar aðrir sungu: Jeg
er sá glad hver Julekveld, söng Hagalín
á íslenzku, og voru sumir þeir bragir ekki
sem guðrækilegastir. Fór nú að fara um
mig, því að skólastjóri hafði oft haldið
íslenzkukunnáttu sinni á lofti við okkur
landana, og bjóst ég við, að vinur minn,
Hagalín, fengi litlar þakkir fyrir jólasöng-
inn. En það fór á annan veg, því að á eftir
gekk skólastjóri til hans og þakkaði hon-
um með handabandi fyrir söng hans á hin-
um dásamlegu, íslenzku jólasálmum.
— Hófuð þér störf yðar á Voss sem
norskur rithöfundur?
— Nei, ég byrjaði strax fyrstu dagana
í leikfangagerðinni, og skrifaði þá smá-
sögu, sem birtist í Stavanger Aftenblad
veturinn eftir. Það var það fyrsta, sem
kom út eftir mig á norsku.
— Hvert fóruð þér svo frá Voss?
— Eg vann við húsamálingar í Harð-
angri um vorið og fram í júlí. Þá keypti
ég mér hjól og hjólaði til Stokkhólms. Það
var mjög skemmtileg ferð og lærdómsrík.
Ég gisti hjá sveitabændum og skrifaði.
— Hvenær kom svo fyrsta bók yðar út
á norsku?
— Haustið 1926 komu Pimm smásögur
út hjá Aschehoug, og árið eftir Brúðar-
kjóllinn. Bókum mínum var strax vel teli-
ið, og nú gat ég farið að lifa eins og maður.
— Hafa allar bækur yðar komið út hjá
Aschehoug?
— Já. Ég á því forlagi mikið að þakka.
Það hefir reynzt mér vel.
— Hvað hafið þér skrifað margar bæk-
ur?
— Ég hefi skrifað tólf bækur, og nú
Pramh. á bls. 21.