Vikan - 12.09.1940, Blaðsíða 12

12
VIKAN, nr. 37, 1940
1 svona kofa situr hinn svarti listamaður í S.-Afríku og mótar hugsanir sínar í furðulegar myndir.
Líttu í ^kvh.ii
hvíti maður!
Framhald af forsíðu.
það, sem ekki verður dulið, er það, hvernig
Evrópumaðurinn endurspeglast í myndlist
hinna innfæddu. Þegar við skoðum þessar
myndir og sjáum, hve skarpskyggni hins
óspillta náttúrubarns er mikil, hljótum við
að blygðast okkar. Það er furðulegt, hvað
þeir eru fundvísir á veikleika okkar og sér-
kenni, og á hve áhrifaríkan hátt þeir túlka
það í list sinni, sem oft er svo ýkt, að hún
nálgast skopstælingu.
Listamaðurinn leggur ekki áherzlu á að
fá fyrst og fremst fram það, sem við köll-
um hina nákvæmu eftirlíkingu, byggingar-
lag, fjarvídd, stærðarhlutföll og annað
þess konar. Viðleitni hans gengur mest út
á það, að lýsa því, sem í hans augum eru
aðalséreinkenni hins hvíta manns. Þess
vegna sjáum við, að hlutir eins og stólar,
reiðhjól, hitabeltishjálmar, einglyrni og
gleraugu, sem okkur finnast sjálfsagðir
hlutir, eru framandi í augum hans og hann
setur í samband við hinn óþekkta, f jarlæga
heim. Það er því ekki að undra, að víða
gæti misskilnings, en einmitt það gef’ur
okkur bendingu um, hvernig menning
Vesturlanda endurspeglast í meðvitund
hinna frumstæðu þjóða.
Þegar hvítir menn komust fyrst í kynni
við frumstæðar þjóðir, var tilgangur þeirra
aðeins að svala æfintýraþrá sinni og
drottnunargirni; og til þess að halda sam-
vizkunni hreinni, neituðu þeir því að líta á
þetta fólk sem mannlegar verur. Það var
ekki fyrr en eftir tilskipun Páls páfa þriðja
1537, að farið var að skoða þá sem menn,
en ekki sem dýr eða djöfla. Það er aug-
Ijóst, að á landafundatímabilinu voru ekki
nein skilyrði til að rannsaka menningu
hinna innfæddu á vísindalegum grundvelli.
Það eina, sem hugur sigurvegaranna girnt-
ist, voru dýrir málmar, og umfram allt
Hermaðurinn var fyrsti hviti maðurinn, sem hin-
ar frumstæðu þjóðir sáu. Hér er mynd frá Benin
í V.-Afríku: Portúgalskur hermaður frá 16. öld.
gull. Því að það var gullþorsti, en ekki
löngunin til að kynnast ókunnum þjóðum,
sem hvatti Spánverja og Portúgali til að
leita nýrra landa. 16. og 17. öldin voru
tímar hinna pólitísku styrjalda og afstaða
Evrópuþjóðanna til frumþjóðanna var
alltof heimsveldissinnuð til þess að nokk-
ur dýpri könnun á þessari nýfundnu menn-
ingu væri hugsanleg.
Það er ekki fyrr en á átjándu öld, að
grundvöllur skapast fyrir þessar rann-
sóknir. En fyrst á nítjándu öldinni vaknar
áhuginn verulega, og hin frumstæða menn-
ing verður þá sá brennipunktur, sem hinn
vísindalegi áhugi hvítra manna beinist að.
Allt öðru máli var að gegna með hinn
frumstæða mann, hann gat ekki komizt
hjá því, að verða fyrir áhrifum af þessari
nýju menningu, að túlka þau í list sinni og
leggja með því dóm sinn á hinn hvíta sig-
urvegara. Fyrsta skipti, sem hinn hvíti
maður birtist á slóðúm ættflokksins, vakti
hann furðu, alveg sömu tilfinninguna og
vér mundum finna, ef vér sæjum allt í einu
íbúa frá Mars mitt á meðal vor. I augum
margra frumstæðra ættflokka hefir hvíti
maðurinn verið hetja flokksins eða guð,
aðrir hafa skoðað hann sem einn af þeirra
hópi, sem kominn væri aftur úr ríki hinna
dauðu; enn aðrir sáu í honum persónu-
gerving hins illa, sjálfan djöfulinn.
En jafnvel yfirnáttúrlegar verur dæma
menn ósjálfrátt. Hvað hugsuðu villimenn-
irnir innst inni, í fyrsta skipti sem þeir
mættu hvítum manni? Af því að þessar
þjóðir hafa engar bókmenntir, verðum við
eingöngu að styðjast við myndlist þeirra,
þar sem þeir lýsa hvítum mönnum og
menningu þeirra.
En til þess að svara þessari spurningu
verðum við að bregða okkur andartak burt
frá Evrópu og reyna að skilja, að á bak
við hina frumstæðu list er hugmyndaheim-
ur, sem er gjörólíkur okkar hugmynda-
heimi. Það er í rauninni alveg út í bláinn
að bera saman vestræna og frumstæða
list.
Til dæmis málaði einu sinni listamaður
frá Evrópu mynd af manni frá Nýja Sjá-
landi og spurði hann svo, hvort myndin
væri af honum. „Nei,“ sagði Ný-Sjálend-
ingurinn og tók pappírsblað og teiknaði
,,tatoverings“-merki sitt á það, „þetta er
ég“.
Það er ekki hægt að skilja í sundur hina
Teikningar af hermönnum skomar í bambus af
sýna, að hermennirnir eru franskir.
manni frá Nýju Kaledoníu. Hinar háu húfur