Vikan - 12.09.1940, Blaðsíða 13

VIKAN, nr. 37, 1940
13
frumstæðu list og þá menningu, sem hún
er sprottin upp af. Listin er alltaf nátengd
því þjóðskipulagi, sem hún býr við, stíll
listaverksins og tilfinningar listamannsins
mótast óhjákvæmilega af því, enda sjáum
vér, að form þau,
er frumstæðir lista-
menn velja verkum
sínum, . eru breyt-
ingum tímans undir-
orpin. Hugmynda-
heimur hins frum-
stæða listamanns er
margbreytilegur og
hugsanagangur
hans byggður á allt
öðrum forsendum
en okkar.
Lítið dæmi nægir
til að skýra þetta.
Ástralíunegri að
nafni Neckberry
var skírður um af
kaþólskum presti
og gefið nafnið
Charlie. Á föstu-
daginn langa heim-
sótti presturinn svo
Charlie, sem þá var
nýskírður, og sá þá,
að hann var að
háma í sig steikt
kengúrukjöt. Prest-
urinn minnti hann
á, að kirkjan bann-
aði kjötát á þessum
degi. En það hafði
engin áhrif á Char-
lie, sem hélt því
fram, að hann væri
að borða fisk. Þeg-
ar presturinn ávít-
aði hann fyrir þessi
ósannindi, sagði
Charlie: ,,Já, en þetta er fiskur. Ég var
Neekberry, svo skvettir þú vatni á mig,
Trémynd frá Nikobar í A.-Indlandi: Junglending-
ur með hitabeltishjálm, notaður sem þjófahræða.
og síðan hefi ég verið Charlie. Þetta var
kjöt — ég skvetti vatni á það, og nú er
það fiskur.“
Charlie sagði þetta ekki af því að hann
væri að gera gys að prestinum, heldur af
því að þetta var rökrétt samkvæmt hugs-
anagangi hans.
Annað dæmi um það hve hugsanagang-
ur frumstæðra þjóða er frábreyttur okkar,
höfum við frá Kenya. Hinir innfæddu þar
vilja heldur geyma sparípeninga sína hjá
indverskum fésýslumanni og borga honum
fyrir geymsluna, en að leggja þá í enskan
banka og fá rentur af þeim, af því að þeir
geta ekki skilið hvernig bankinn geti borg-
að fyrir að geyma fyrir þá peningana. Hjá
indverska fésýslumanninum geta þeir feng-
ið að sjá peningana sína á hverjum degi.
Fyrstu kynni frumstæðra þjóða af hvít-
um mönnum voru skipin, sem komu sigl-
andi upp að ströndinni, og upp úr skipun-
um flykktist hópur eins klæddra manna;
það voru hermennirnir. Hvað er það sem
einkennir hermennina? Riffillinn og ein-
kennisbúningurinn, svo og það, að þeir
koma alltaf í hópum. Hermaðurinn er því
sjaldan teiknaður sem einstaklingur, held-
ur sem þáttur úr heild og riffillinn og ein-
kennisbúningurinn eru hinir áberandi
eiginleikar hans. I skurðmyndum frá
Afríku má undir eins þekkja Englending-
a*c,.._________________ - o
Victoría drottning. Trémynd gerð af negra í Vestur-Afríku. Hann hefir
aðeins sett eitt brjóst á myndina og fæturnir eru svo litlir, að listamað-
urinn hefir sýnilega verið í vafa um að slíkar kvenverur hefðu fætur.
inn, Frakkann og Þjóðverjann, sérkenni
þeirra koma svo greinilega í ljós. Hvort
sem listamaðurinn skar myndina í bronze,
tré, jade eða kalk, eru þessir eiginleikar
hinn áberandi þáttur, sem öll myndin er
sköpuð um. Tveir fætur með legghlífum,
og ofan á þá settur agnarsmár bolur og
höfuð — og Englendingurinn er kominn
ljóslifandi. Hitabeltishjálmur og undir
honum grimmilegt andlit með gapandi gini
— annað þarf ekki til að skapa hinn hvíta
lögregluþjón, auk þess er skurðmyndin
ágæt sem þjófahræða. — Ekkert duldist
skarpskygni hins frumstæða listamanns :—
allt var miskunnarlaust afhjúpað.
Á eftir hermönnunum kom látlaus
straumur af hvítum mönnum, sem ekki
voru í einkennisbúningum. Þeir gengu með
kaskeiti, hatta eða hjálma, sátu oftast í
stólum, höfðu bækur og flöskur undir
hendinni og gengu við staf. Það voru
margar tegundir af þessum mönnum, en
þeir höfðu sameiginleg einkenni: ljósa húð
jakka, buxur og alls konar höfuðföt. Það
var úr nógu að velja fyrir listamanninn;
en þó urðu myndirnar sjaldan af ákveðn-
um mönnum, þær báru einkenni hinna
ýmsu tegunda, sem hver um sig var full-
trúi fyrir hinn hvíta kynstofn.
En samtímis gat listamaðurinn ekki
komist hjá því, að tilfinningar hans gagn-
vart fyrirmyndinni endurspegluðust í
verki hans. Ef maðurinn var óvinsæll meðal
hinna innfæddu, var hann gerður að krypp-
lingi á myndinni, því að á þann hátt gat
hann ekkert mein gert þeim. Þeir gerðu hin
gömlu skurðgoð sín enn voldugri með því
að láta þau fá stráhatta, flöskur og stóla.
Á þann hátt jókst skurðgoðadýrkunin við
komu hvítra manna.
Gríma, sem á að tákna hvítan trúboða. Það fer
óneitanlega meira fyrir strangleikanum en föð-
urmildinni í svipnum þeim arna!