Vikan - 01.06.1994, Side 13

málum," og tíminn hefur
kastað rýrð á allar undan-
gengnar svokallaðar lausnir.
Engu að síður eru líffræðing-
ar í hundruðum rannsóknar-
stofa að reyna að fá heildar-
mynd af málinu. Rannsókn-
arfólkið viðurkennir að það
vanti heillega mynd, nokkurs
konar allsherjarkenningu um
hvernig fólk eldist. Dr. Judith
Campisi frumulíffræðingur
trúir þvi að myndun kenning-
arinnar sé á næstu grösum.
„Eins og er eru öldrunar-
rannsóknir á sama stigi og
eðlisfræði var fyrir 50 árum,
rétt áður en Enrico Fermi
klauf atómið. Á næstu fimm
árum verða veldisframfarir,"
segir hún.
Ýmislegt hefur þegar verið
leitt í Ijós. Vísindamaður í
Kaliforníu hefur fundið genin
sem elda húðina og rann-
sakar nú efni sem snúa ferl-
inu við og sem gæti opnað
leiðina fyrir hrukkufría fram-
tíð mannkynsins. Teymi í
Dallas fann leið til að láta
mennskar frumur lifa helm-
ingi lengur og reiknaði síðan
út aðra aðferð til að gera
þær ódauðlegar (færar um
ótakmarkaða afritun) - upp-
götvun sem talið er að sé
fyrirrennari þess að hægt
verði að lengja manns-
ævina. Einn vísindamaður
sneri við öldrunareinkennum
með því að gefa rosknum
mönnum sterk hormónalyf.
Mennirnir „yngdust“ um
rúma tvo áratugi á sex mán-
aða kúr. Líffræðingum hefur
tekist að tvöfalda og þre-
falda ævilengd skordýra.
Teymi á Long Island fann
genaklukku sem mælir á
hvaða hraða fólk eldist. Dr.
John Shepard, lífeðlisfræð-
ingur við Sussexháskóla í
Englandi, segir kampakátur:
„Við erum um það bil að
geta haft áhrif á forlög okkar
í fyrsta sinn. Héðan í frá er
ekkert ómögulegt."
Engan asa, segja efa-
semdarmenn - og þeir eru
margir í bandarísku öldrun-
arstofnuninni og víðar. Dr.
Angelo Torturro sameindalíf-
fræðingur bendir á að auga-
steinninn, sjónhimnan, slag-
æðarnar, heilinn, hjartað,
vöðvarnir og margir aðrir lík-
amshlutar verði ónothæfir af
sliti með tímanum og þá sé
erfitt, eða ógerningur, að
gera við eða skipta um. Dr.
Vincent Cristofalo, frumulíf-
fræðingur við Pennsylvaníu-
Húöin „eldist ' misjafnlega
hratt. Hver hef Ai trúaö því aö
þessi Ijósmynd væri af aö-
eins 40 ára gamalli konu?
Jafnöldrur hennar margar
enn hrukkulausar aö mestu.
háskóla, segir öldrun of
flókna til að hægt sé að
stöðva hana. „Við getum
stöðvað vissa þætti öldrunar
smátt og smátt á næstu
hundrað árum. Við komum
engan veginn til með að
geta stöðvað alla öldrun í
nánustu framtíð," segir
hann.
Og jafnvel þótt hægt væri
að hægja á öldrun eða
stöðva hana, velta margir
því fyrir sér, hvort það sé
rétt. Fólk sér fyrir sér fólks-
fjölgunarvandamál sem gæti
lagt hagkerfi heimsins í rúst
og tortímt umhverfinu. Fólk
sér einnig fyrir sér byltingu
sem myndi útrýma siðmenn-
ingunni í núverandi mynd.
Sú fagra, nýja veröld sem út
úr þessu kæmi, yrði dapur-
legur, troðinn dýragarður,
eintóna samfélag hrukku-
lausra gamalmenna sem
neyddust til að lifa við eilífa
æsku á plánetu þar sem úrin
væru hætt að tifa og dauðinn
einn gæti losað fólk við leið-
indin.
Ekki endilega, segir dr.
Richard Cutler, lyfjafræðing-
ur við öldrunarfræðirann-
sóknarstofu. „Samfélag
fólks, sem nær háum aldri
en heldur sér ungu líkam-
lega, yrði vitrara samfélag
og við þörfnumst visku ef við
eigum að bjarga sjálfum
okkur og heiminum. Ef ég
vissi að ég gæti lifað öldum
saman myndi ég fara betur
með sjálfan mig og umhverf-
ið.“
2. HVERS VEGNA
ELDUMST VIÐ?
Flestir þróunarlíffræðingar
eru sammála um að við
deyjum vegna þess að nátt-
úran sé sofandi við stýrið,
vegna þess að fram til þessa
hafi náttúran ekki haft
ástæðu né tækifæri til þess
að gera mannfólkið ódauð-
legt. Hvað náttúruna varðar,
skipta einstaklingar aðeins
máli sem aðferð til að við-
halda tegundinni. Náttúran
vill að einstaklingar lifi nægi-
lega lengi til að geta af-
kvæmi og sjá um þau þar til
þau geta gert slíkt hið sama.
Eftir það getum við átt okkur.
Og þar eð meðaleinstakling-
urinn dó ungur í gegnum
mestalla sögu mannkynsins
hefur náttúran ekki haft
mörg tækifæri eða ástæður
til að vinna að langllfisvand-
anum.
Dr. Caleb Finch, líffræð-
ingur við Suður-Kaliforníuhá-
skóla, segir að jafnvel í dag
„eiga flestir börn sín tiltölu-
lega ungir að árum. Það eru
því einungis erfðavandamál,
sem koma fram áður en fólk
er tilbúið að para sig, sem
eru upprætt. Vandamál, sem
koma í Ijós síðar, hafa til-
hneigingu til að verða eftir -
og þróunin leyfir þeim að
safnast fyrir í genunum. Það
er eins og allir fengju sér nýj-
an bíl árlega. Framleiðand-
inn sæi ekki fyrir eða útilok-
aði galla sem kæmu í Ijós
þegar bíllinn eltist.“
Hvers vegna lifum við þá
svona lengi? Enginn hefur
öll svörin við þeirri spurningu
en Finch bendir á að
„spendýr með flókna þjóðfé-
lagsgerð, tegundir á við fíla
og apa og menn, þar sem
margar kynslóðir vinna sam-
an að því að hjálpa hópnum
til að lifa af, virðast lifa leng-
ur.“ Nú er miklu meira vitað
um tvö helstu líffræðilegu
gangverkin sem stuðla að
langlífi; varnarkerfið og still-
ingu þeirra gena sem tak-
marka lífslíkur. („Líkaminn
eldist," segir einn líffræðing-
ur, „á sama hátt og bíll í
Beirút eldist. Sprengjur
springa inni í honum. Hann
springur.") Hjá langlífri teg-
und, eins og manninum,
losna þessi sprengigen þó
ekki fyrr en eftir marga ára-
tugi, að því er virðist. Um
leið er varnarkerfi líkamans
afar virkt. Þar er kerfi sem
græðir sár, berst gegn sýk-
ingum, fjarlægir eiturefni,
hreinsar upp geislunar-
skemmdir, gerir við prótín,
endurbyggir rofnar DNA-
keðjur, stillir blóðglúkósa-
magn og eltist miskunnar-
laust við sindurefni, hina ill-
ræmdu fylgifiska súrefnisins
sem við öndum að okkur,
sem dagiega gera um 10
þúsund örsmáar árásir á
hverja einustu frumu.
Varnarkerfin hafa haldið í
við þróunina eftir því sem
tegundirnar hafa þróast í
gegnum aldirnar. Mýs, sem
lifa almennt í innan við þrjú
ár, eru með fremur veikt
varnarkerfi. Sjimpansar, sem
geta orðið fimmtugir, hafa
þróað með sér sterkara
varnarkerfi. Og mannfólkið,
sem lifir lengur en nokkurt
annað spendýr, er eins vel
varið og hægt er að vera.
Þar að auki hefur aukið
hreinlæti, betra mataræði og
læknavísindin dregið úr
barnadauða og stutt með-
fæddar varnir okkar I gegn-
um árin. Á árum rómverska
heimsveldisins var meðal-
aldur fólks aðeins 22 ár. Árið
1850 var meðalaldur 45 ár.
Meðalaldur er nú kominn
upp í 75 ár og algengt er að
íslendingar nái 100 ára aldri.
3. Á GENAVEIDUM
Hugmyndin um stunda-
glas, sem mælir tímans rás,
hefur lifað með mannkyninu
í margar aldir. Skáld sóttu
GÆTI OPNAÐ LEIÐINA
FYRIR HRUKKUFRÍA
FRAMTÍÐ MANNKYNS
líkingar í hana en líffræðing-
um þótti hún ögrandi. Und-
anfarin 40 ár, síðan upp-
bygging DNA uppgötvaðist,
hafa líffræðingar velt því fyrir
sér hvort mannafrumur inni-
haldi aldursklukku - og þeir
fundu hana árið 1992. Þessi
uppgötvun var sigur fyrir
þróunarkenninguna um öldr-
un en aðrir vísindamenn
hafa einnig unnið aðra sigra.
Tveir læknar við háskóla í
Texas, þeir Wright og Shay,
uppgötvuðu tvö aðskilin gen-
etísk kerfi, Mortality 1 og
Mortality 2, sem valda því að
mannafrumur verða aldrað-
ar. Þegar Mortality 1 fer í
gang fara frumurnar að eld-
ast smátt og smátt; þegar
Mortality 2 tekur við hrörnar
fruman hratt og deyr fljótlega
eftir það. Með því að taka
Mortality 1 kerfið úr sam-
bandi gátu læknarnir lengt
aldur frumna í ræktun um 40
til 100 prósent. Þrátt fyrir það
tók Mortality 2 kerfiö við fyrr
eða síðar og sem vænta
mátti hrörnuðu frumurnar þá
5. TBL. 1994 VIKAN 13
OLDRUN