Menntamál - 01.12.1966, Blaðsíða 40

246
MENNTAMÁL
Lýsingar má kalla þær ritgerðir, sem segja fremur hvernig
eitthvað er en hvað það aðhefst. Misjafnt er þó, hve snar
lýsingarþátturinn er, og fer það eftir því, lrverju er lýst. í
lýsingu sem fjallar um liluti á hreyfingu, t. a. m. haf, storm
eða jarðskjálfta, er frásagnarþátturinn nreira áberancli en
í lýsingu, sem fjallar um kyrrstæða hluti. f hinni fyrr-
nefndu má styðjast við það form, sem hér hefur verið talið
henta frásögn, þar sem slíkri lýsingu má bæði gefa spennu
og hámark. Til þess að flækja málið ekki óþarflega mun ég
miða eftirfarandi orð eingöngu við kyrrlífslýsingu, er svo
mætti kalla.
í lýsingarritgerðum skiptir mestu að hafa þungamiðju,
grundvallarhugmynd, sem öll önnur atriði snúist um. Því
aðeins að slík þungamiðja sé tryggð, er hægt að leiða fram
andstæður til að dýpka áhrifagildi og auka till)reytni lýs-
ingarinnar. Þótt þungamiðja lýsingar sé tryggð og auðgreini-
leg, má samt ekki kasta höndunr til aukaatriða þeirra, sem
skulu styðja og festa meginefnið enn betur í sessi. Sérhvert
atriði lýsingar, smátt og stórt, verður að gera sem auðsénast
og áþreifanlegast, jafnvel enn fremur en í frásögn; í raun-
inni eru það smáatriði lýsingar, sem mestu ráða um það,
hve lifandi hún verður.
Til þess að tryggja það er nauðsynlegt að vanda val lýs-
ingarorða. Brýna ætti fyrir nemendum, að þeir hugi vel
að, hvort lýsingarorð, sem þá fýsir að nota, setji í raun og
veru viðkomandi hlut skýrar fyrir hugskotssjónir, eða hvort
það er aðeins vanabundið í tilteknum samböndum.
Frásögn snýr að tíma, en lýsing að rúmi. Af því Ieiðir,
að höfundur lýsingar verður oftast að komast af án þess
atriðis í rittækni, sem einna mikilvægast er: spennu. Spenna
næst því aðeins í lýsingu, að hún feli í sér að höfundurinn
sé á ferð um þau svið, sem hann er að lýsa. í stað spennu
verður því að koma skýr þungamiðja, nákvæm lýsing smá-
atriða, hóflegar andstæður og persónuleg afstaða.
Erfitt er að mæla með sérstöku formi lýsingar, eins og