Bjarmi - 01.11.1985, Blaðsíða 7

hrynjandi var horfin og allar nótur
orðnar jafnlangar. Þetta kemur glögg-
lega í ljós er Bach notar þekkt sálmalög
í kór- og orgelverkum sínum.
Bach setti sér háleit markmið með
lífsstarfi sínu. Að eigin frumkvæði
reyndi hann ávallt að auka tónlistargæð-
in þar sem hann starfaði. Flutningur
kantata var hápunkturinn í þessari við-
leitni, og samdi hann m.a. nýja kantötu
fyrir hvern einasta sunnudag í mörg ár.
Takmark hans var fyrst og fremst vel
skipulögð kirkjutónlist Guði til dýrðar.
Pað útilokaði þó ekki að Bach semdi
líka veraldlega tónlist. M.a. samdi Bach
kantötur við texta eftir Neumeister í
ítölskum óperustíl. Þetta varð m.a. til
þess að „resitatív“ og aríur komu inn í
kantöturnar. Þessar veraldlegu kantöt-
ur urðu einkum til á Weimar-tímabilinu
er hann vann við hirð hertogans af
Sachsen-Weimar. Á þessum árum
samdi hann einnig mikinn hluta orgel-
verka sinna, þar sem hann hafði aðgang
að orgeli hallarkirkjunnar.
í starfi hans við hirðina í Köthen, var
enn minni þörf fyrir kirkjutónlist. Þar
samdi hann því engin orgelverk, en
aðallega ýmsa aðra hljóðfæratónlist
einkum fyrir sembal og fyrir hljómsveit.
Hann dvaldi aðeins í 6 ár í Köthen, og
má gera ráð fyrir að það hafi m.a. stafað
af að hann gat ekki komið kirkjutónlist-
arhugmyndum sínum á framfæri.
Næsti og síðasti viðkomustaður hans
var Leipzig. Þar fór tími hans meira en
nokkru sinni áður í að semja tónlist við
sunnudagsguðsþjónusturnar. Auk
stöðu sinnar sem kantor Tómasarkirkj-
unnar var hann kennari við Tómasar-
skólann og stjórnaði drengjakórnum,
sem söng reglulega í kirkjum bæjarins.
í hljómsveitinni sem lék við kantötu-
flutningana á sunnudögum voru aðeins
8 hljóðfæraleikarar. Því er ekki erfitt að
skilja óskir Bachs um að fá úr meiru að
spila. Tónlist hans ber því vitni að
hugmyndir nans að baki verkunum gera
ráð fyrir stærri kór og hljómsveit en
hann átti völ á í sínum eigin söfnuði.
Samt sem áður hafði starf hans mikil
áhrif í umhverfi hans. Þó hann væri
mikils metinn af ýmsum, var hann
engan veginn eins þekktur og Hándel,
og það áttu eftir að líða meira en 50 ár
áður en Bach uppgötvaðist á ný. Er
Bach vann að sínu síðasta verki „Die
Kunst der Fuge“, hafði nýr tónlistarstíll
þegar hafið innreið sína og gerðist
fljótlega arftaki þeirrar tónlistar sem
Stytta Carls Seffners frá árinu 1908 fyrir framan Tómasarkirkjuna í Leipzig. Aðalmarkmið
Bachs var að þjóna Guði mcð tónlist sinni og það gerði hann með þvi að gefa alia krafta
sina innan kirkjunnar sem hann tilheyrði.
Bach er fyrst og fremst fulltrúi fyrir, en
það er barokktónlistin. Fólk skildi ekki
að Bach var að mörgu leyti á undan
sinni samtíð, og hann gleymdist fljótt
eftir dauða sinn, enda gerðu breyttir
tímar það að verkum að hann var þá
talinn gamaldags.
Bach var fyrst og fremst tónlistarmað-
ur, og ekki barokktónskáld, og sýndi
það sig í hversu mikið hann starfaði út
frá eigin markmiðum og lét ekki alla
aðra hafa áhrif á sig. Kannski er það
einmitt ástæðan fyrir að menn smám
saman uppgötvuðu snilli hans, því í dag
sjá menn hversu „alheimslegur“ Bach
er. Þetta sýnir sig einkum í stærri
verkum hans, s.s. passíunum og mess-
unum. í passíunum lýsir hann þjáningu
Jesú, en messurnar (h-moll messan)
innihalda messuliðina á latfnu. Þetta
minnir okkur enn einu sinni á að Bach
var fyrst og fremst kirkjutónlistarmað-
ur, og í því liggur einmitt stærsti munur-
inn á Bach og Hándel.
Saga Bachs sýnir okkur einnig hversu
mikilvægan sess tónlistin skipaði í guðs-
þjónustunni, og er það mjög athyglis-
vert frá sjónarhóli kirkjutónlistar-
manna. Tónlistin var mikilvægt „hjálp-
artæki" til að gera guðsþjónustuna að
því sem hún á að vera; tilbeiðsla og
lofsöngur manna til Guðs. Hvort því sé
enn þannig farið er aftur á móti önnur
spurning. En sú staðreynd að tónlistin
var svona mikilvæg, ætti að verða okkur
til umhugsunar um hvert sé gildi hennar
í guðsþjónustunni í dag.
T T
^ vaö höldum við svo
uppá, nú 300 árum eftir fæðingu þessara
meistara. Fyrst og fremst gleðjumst við
yfir snilli þeirra á sviði tónlistarinnar og
yfir þeim verðmætum sem þeir hafa
gefið okkur í gegnum tónlistina. Tveir
tónlistarmenn, fæddir í sama heims-
hluta, í sama landshluta, en störfuðu í
gjörólíku umhverfi og við ólíkar að-
stæður. Við nefnum þá oft saman í einni
hendingu, en mikilvægt er að við gerum
okkur grein fyrir hversu ólíkir þeir eru,
enda kemur sá mismunur glöggt í ljós
þegar hlustað er á tónlist þeirra.
Mesti munurinn á Bach og Hándel er
þegar allt kemur til alls sá að aðal-
markmið Bachs var að þjóna Guði með
tónlist sinni, og það gerði hann með því
að gefa alla krafta sína innan kirkjunnar
sem hann tilheyrði. Hann vildi gefa
Guði dýrðina fyrir verk sín, og því var
vfirskriftin yfiröllu því sem hann samdi:
SOLI DEO GLORIA.
7
L