Heima er bezt - 01.05.1953, Blaðsíða 11

Nr. 5
Heima er bezt
139
hefur hann snúið frá vantrú til
trúar? Hverjum hefur hann gef-
ið ljós augna sinna? Hverja
sjúka hefur hann gert heil-
brigða? Hverja hefur hann
hreinsað af líkþrá? Ef kardínál-
inn væri slíkur maður — hann,
sem kallar sig kardínála okk-
ar, hver myndi þá ekki fúslega
beygja sig undir vilja hans? Hver
myndi þá neita honum um jarð-
nesk gæði? En sjáið, nú krefst
hann þess, sem við viljum ekki
gefa, af því að við getum það
heldur ekki. Það er ekki kunn-
ugt, að regla St. Victors af París
hafi nokkurn tíma greitt kar-
dínálum skatta. Ætti ég þá að
vera sá fyrsti og einasti, sem
brýtur gegn einkarétti reglunn-
ar til skattfrelsis? Heldur vildi
ég hafa myllnustein um hálsinn
og láta sökkva mér í hafið“.
Þetta eru sannarlega hörð orð.
Síðar í bréfinu er kardínálinn og
hans nótar settir á bekk með
„gráðugum úlfum“.
Bréf klerkanna eru sjaldan
svona harðorð. Oftar bera þau
vott um talsverða hégómagirnd
og stolt yfir að geta leikið sér að
latínunni. Einkennilegt dæmi
slíkra bréfa stafar frá Pietro
della Vigna, hinum fræga kansl-
ara hohenstaufakeisarans Frið-
riks II. Faðir Pietros, Angelo, var
dómari í Capua. Hann ritar
hinum mikla syni sínum, sem
hann hefur ekkert heyrt frá um
lengri tíma, en það afsakar hann
með því, að hann sé svo önnum
kafinn í þjónustu keisarans.
Sonurinn svarar á þessa leið:
„Ef þér, kæri faðir, óskið eftir
að sjá rithönd sonar yðar, þá lát-
ið vera með að sökkva yður nið-
ur í heimspeki, leggið Cicero til
hliðar og bannfærið reglur
mælskulistarinnar“. Að vísu,
bætir sonurinn við, er honum
ljóst, að hann krefst hins nærri
ómögulega, en erfiðleikarnir við
að svara í sama stíl hafa hindr-
að hann í að skrifa, og embætt-
isannirnar áttu líka sinn þátt í
því. Hann myndi heldur ekki
dirfast að senda föðurnum lín-
ur, sem yrðu lagðar til hliðar
eftir lestur fyrstu orðanna, sem
óverðugar til að lesast, en ef
faðirinn vildi taka blátt áfram
bréf til þakka, skyldi ekki
standa á bréfum frá sér. Hér
sjást áhrifin frá klassíkinni
greinilega, en þau valda því, að
Pietro þorir ekki að skrifa af
ótta við að stíll bréfsins verði
ekki eins og hann á að vera.
Pietro della Vigna átti hægt með
að skrifa blátt áfram. Þannig
skrifar hann móður sinni í til-
efni af dauða föður síns: „Þar
sem ég, vegna ófriðarástandsins,
hef verið fjarvistum frá heimili
mínu svo lengi, bjóst ég við að
einhverjir af löndum mínum
myndu koma að heiman og
flytja syninum gleðilegar frétt-
ir um líðan foreldranna. En
fregnin um dauða föður míns
breyttu þessari von í dýpstu
sorg. Þó að tilkynningin um
dauða föður míns, upphaf mitt,
hryggi mig innilega, þá veldur
það mér ennþá meiri sársauka,
að hafa ekki getað verið við dán-
arbeð hans, og þar með létt hon-
um burtförina við að sjá mig,
sem hann elskaði svo mjög. Þar
sem ég var hans stoð í ellinni,
vildi ég gjarna hafa tekið á
móti blessun hans og lagt hend-
ur míns deyjandi föður í bæn á
höfuð mitt“ ....... Svo fögur
mynd verður aðeins til í ímynd-
un suðurlandabúans á hans
eigin máli og síðan íklædd gerfi
latínunnar.
Latínan var raunveruleg
spennitreyja, en þjóðamálin
þrýstu að henni og vér verðum
þeirra varir öðru hverju. í
bréfasafni einu frá 12. öld finn-
um vér bréf frá húsmóður til
friðils hennar. Hún byrjar bréf-
ið að hætti lærðra manna með
tilvitnun í Ovid, og skammar
mennina almennt í fáguðum
latneskum setningum. Friðill-
inn fær sinn hluta af skömm-
unum. En síðan verður hún svo
æst, að henni finnst friðillinn
vera hjá sér, og allt í einu gusar
hún úr sér þýzkum orðum og
setningum í skemmtilegum
hrærigraut, með latínunni, og
annað bréf endar hún með þjóð-
vísu, sem er svo lifandi og fersk,
sem latínan virðist virðist vera
dauð í bréfinu. Kirkjan hafði
lagt mikla rækt við latínuna, svo
að skrifandi þjónar hennar í
páfalegum og konunglegum
kansellíum gæti látið til sín
taka, en nú urðu konurnar til
þess að taka upp þjóðtungurnar
í bréfum sínum.
Kirkjan var ekki ein um að
móta miðaldabréfin. Áhrif ridd-
aralífsins urðu mjög sterk. Frá
Englandi á 13.—14. öld höfum
vér bréf, rituð á hinu fransk-
enska máli yfirstéttarinnar.
Gefa þau glögga mynd af lífi
riddaranna. Lávarðurinn af
Pembroke er á ferðalagi í brýn-
um erindagerðum, hann sendir
konu sinni þetta bréf árið 1267:
„William de Valence, Pembrokes
herra, sendir vinkonu sinni og
lífsförunaut kveðju sína. Vitið,
að vér sendum yður hérmeð Sir
Robert af Immer, til þess að
hann sjái um að borgin Win-
chester hafi nægan matarforða,
og dvelji hjá yður til þess að
verja borgina, ásamt Sir Martin
de Reches og Philip le Clerc. Og
þú skalt skipa þeim, eins og þú
værir ég sjálfur. Og sjáðu um
að þeir starfi af einhug og eftir
samkomulagi, og ég gef þér
valdið yfir þeim öllum og fel þér
að gera það, sem bezt virðist
undir öllum kringumstæðum.
Sem sönnun þess, sendi ég þér
þetta lokaða bréf“. — Frá þess-
ari myndugu riddarafrú, sem á
að ráða yfir normanniskum
hernaðaraðli, virðist vera langt
stökk til Blanche hertogaynju af
Bretagne, er um • sama leyti
skrifar Hinriki III. Englands-
konungi um Baetrice dóttur
hans, sem dvelur nú hjá her-
togaynjunni: „Til míns mjög
háa og mikið elsliaða herra, Hin-
riks af guðs náð konungs yfir
Englandi, höfðingja írlands og
hertoga af Akvitaníu, skrifar
Blanche, hertogafrú af Bret-
agne, í auðmýkt og með kveöju
og ósk um, að hún megi vera
reiðubúin að gera hans vilja,
eins og samir gagnvart herra
sínum. Herra, ég bið yður um, að
ef það þóknast yður, að þér lát-
ið mig fá vitneskju um heilsu-
far yðar, sem ég vona að með
guðs hjálp sé gott. Vitið herra,
að ungfrú Beatrice, yðar dóttir,
hefir ennþá dálitla hitasótt, en
líður nú miklu betur, og lækn-
arnir segja, að hitasóttin muni
batna bráðlega. Ég bið yður,
kæri herra, að, ef þér þurfið
einhvers með, þá að láta mig
vita það, og ráðið yfir mér eins