Heima er bezt - 01.05.1953, Blaðsíða 24

152
Heima er bezt
Nr. 5
Úr fylgsnum
Mörgum vex í augum fé það,
sem eytt er til jarðarfara, ekki
sízt tiginna manna, til að gera
athöfnina hátíðlega og virðu-
lega. Þó er nú þann veg málum
komið, að tilkostnaður þessi er
hverfandi smár nú í samanburði
við það, sem oft var fyrr á öld-
um og fyrir þúsundum ára. Og í
öðru lagi hefur bilið stytzt,
einnig þar, milli þeirra, sem
hafa verið auðkýfingar í lífinu
og hinna, sem farið hafa snauð-
ir úr heiminum. Stórfenglegustu
og kostnaðarsömustu grafhýsi
þessarar jarðstjörnu okkar eru
efalaust egypzku pýramídarnir.
Við getum hugsað okkur þá
fúlgu, sem það mundi kosta nú
á dögum að reisa slíkt grafhýsi,
eins og pýramídann mikla, sem
10.000 manns var í fyrndinni
að byggja í 30 ár. Þetta graf-
hýsi ásamt gulli, gimsteinum og
dýrgripum hins mikla Faraós
ber vitni þeirrar mikilfenglegu
menningar, sem í þann tíð ríkti
í þessu frjósama landi. Grafhýsi
forfeðra vorra á Norðurlöndum,
sem byggð voru samtímis
egypzku pýramídunum, eru
einnig stórmerkileg, þótt þeir þá
lifðu á steinaídartimabilinu.
Grafhýsi þeirra bera þess ljósan
vott, ekki síður en pýramídarn-
ir, að þeir trúðu á framhaldslíf,
sem líktist jarðlífinu. Því var
það, að þeir byggðu hinum látna
bústað svipaðan þeirra eigin, en
þó úr varanlegra efni og fluttu
í grafhýsin eða dysina mat,
klæðnað, áhöld og vopn. Það er
þessi trú, sem knúði þá til þessa
erfiðis og veitti nútímamönnum
ómetanlegar heimildir um lifn-
aðarhætti manna og kjör fyrir
jafnvel 5000 árum hér á norð-
urhjara heims. Bronsöld hófst á
Norðurlöndum því sem næst 2000
árum fyrir Krists burð. Grafhýsi
frá þeim tíma hafa mikla sögu
að segja. í haug einum józkum
fannst líkkista úr klofnum, hol-
um eikarstofni. Líkið, sem var í
kistu þessari, var hjúpað þykkri
ullarkápu, en innan undir káp-
ið í eikinni, sem hefur verndað
unni var ullarskyrta. Húfan var
einnig úr ull. Það er sútunarefn-
forneskjunnar
þessa hluti frá eyðileggingu. í
dysum frá bronsöld hefur oft
fundizt þunnur bronshnífur, sem
vafalaust hefur verið notaður til
rakstrar, enda hefur aldrei
fundizt vottur af skeggi á þeim
líkum karlmanna, sem geymst
hafa í eikarkistunum, þótt höf-
uðhárin hafi haldið sér ágætlega.
í gröfum frá síðari hluta
bronsaldar er að finna brennd
bein, en sá siður að brenna lík
barst sunnan úr löndum og ber
hann þess órækan vott, að menn
hafi farið að hallast að þeirri
skoðun, að sálin gæti lifað, án
þess að búa í líkama hins látna.
Þessi siður hélzt svo á Norður-
•löndum allt að því 2000 ár. Til
er frásögn eftir arabiskan ferða-
mann, sem sá í Rússlandi í
byrjun 9. aldar norræna menn
brenna lík norræns manns. Þeg-
ar Arabinn lét í ljós undrun sína
yfir þessum sið þeirra, sagði
norrænn maður, sem viðstaddur
var: „Þið Arabar eruð enn fá-
vísir. Þið takið lík þess manns,
sem ykkur er kær, og leggið það
í jörðu, þar sem maðkar og
skriðdýr eyða því. Við aftur á
móti brennum það á skammri
stundu, svo að hinn dáni kom-
ist þegar í stað inn í sæluvist
hinna dánu.“ Ýmsir líta svo á,
að likbrennsla hafi verið hafin
í öndverðu til þess að losna við
illar afturgöngur. Allmargar
dysir hafa fundizt, þar sem bæði
eru óbrennd lík og leifar
brenndra líka.
Járnöld er talin hefjast 6—
700 árum f. Kr. Yfir grafirnar
var þá alla jafna orpið haug.
Einnig voru reistir bautastein-
ar yfir hina dánu. Stærstu
haugar á járnöld eru hinir vold-
ugu konungahaugar við Uppsali,
sem kenndir eru við Óðin, Þór
og Frey og talið er, að orpnir hafi
verið yfir þá fornkonungana Án
hinn gamla, Egil og Aðils. Þeir
eru á sandási einum, sem mynd-
ar neðri hluta grafanna. í þess-
um haugum fundust brenndar
leifar af hinum tignu konungum
ásamt ýmsum dýrgripum úr gulli
og bronsi, og einnig glerker, sem
höfðu bráðnað við hitann af
bálinu. Nokkrum mílum fyrir
norðan Uppsali, við fljót eitt,
sem fellur í Fýrisána, hefur ver-
ið gerður uppgröftur við Vend-
elskirkju. Þar hefur verið hægt
að sjá, hvernig sænskir höfð-
ingjar hafa verið jarðaðir á 7.
öld. Lík hins dána hefur ekki
verið brennt, en jarðsett í báti,
á höfuð þess hefur verið settur
hjálmur, skrautlegur mjög og
skjöldur, sverð og spjót lögð við
hlið þess. í eina þessara grafa
hafði hestur einnig verið settur
með dýrindis beizli og tveir
hundar. Allmikið og gott nesti
hafði verið látið í skut bátsins
handa hinum dána. Þar var
svínslæri, uxasteik og eitt sauð-
arhöfuð. Vitaskuld var þar
einnig ketill að elda matinn í. í
sumum gröfunum voru einnig
dýrindis bikarar úr gleri, svo að
hinn dáni yrði ekki þurbrjósta
á sinni síðustu för. í einni gröf-
inni voru þrír hestar, þrír
hundar, eitt naut, einn göltur,
ein gylta, tvær kindur og ein
gæs. í annarri fundust fugla-
bein, þar á meðal af veiðifálka
og trönu, sem sennilega hefur
verið notuð sem varðfugl, því
hún kvað vera mikill vökuskarf-
ur. Margir hlutir, sem í þessum
gröfum hafa fundizt, eru gerðir
af mikilli list og hagleik, t. d.
hjálmarnir.
í fornaldarsögum vorum er
all-ítarleg frásögn um það, er
Hringur konungur lét heyja
frænda sinn, Harald konung
blátönn, er féll í Brávallabar-
daga. í sögunni segir á þessa
leið: „Ok annan daginn eftir at
morgni lætr Hringr konungr
kanna valinn ok leita at líki
Haralds konungs, frænda síns,
og var mikill herr valsins fall-
inn yfir, þar sem líkit lá. Var
þá orðinn miðr dagr, er líkit
fannst ok valrinn var rofinn, ok
lét Hringr konungr þá taka lík
Haralds, frænda síns, ok þvá af
blóð ok búa um vegliga eftir
fornri siðvenju, lét leggja líkit í
þann vagn, er Haraldr konungr
hafði til orrustu. Ok eftir þat lét
hann kasta mikinn haug ok lét
þá líki hans aka í þeim vagni, á
þeim hesti, er Haraldr konungr
hafði til orrustu, ok lét svo aka
í hauginn, ok síðan var sá hestr
drepinn. Ok þá lét Hringr kon-