Heima er bezt - 01.09.1960, Blaðsíða 11

stuttleit og breiðleit, nefbrött og gildnefjuð. Brúna-
mikil, ennið lágt og hrukkóttur andlitsbjórinn á efri
árum. Oll var hún næsta greppleit ásýndum. Hún hafði
misst hár sitt ung, er geiturnar hrjáðu hana, og til að
skýla nekt höfuðsins gekk hún með kollhúfu mikla, er
náði niður undir eyru og ofan í hnakkagróf. Það höfuð-
fat tók hún varla ofan svo aðrir sæju, hvorki á nóttu
né degi. Og fyrir því, hve fast hún bar húfuna, þóttust
menn ekki vita, hvað undir henni kynni að leynast og
vel mætti vera, að enn væru geitur í höfði hennar. Það
var eitt sinn, að hún kjáði við barn í fangi móður sinn-
ar. Þá varð óvitanum það á, að kippa svo fast í pott-
lokið að það losnaði frá kollinum. Kom þá í ljós ber
svörðurinn og stóðu gráar ýlur upp úr á stöku stað.
Gamla konan var fljót að hagræða húfunni á ný og
fyrirgaf barninu fúslega handæðið, því það vissi ekki
hvað það gerði, að láta það verða bert, er hún vildi
um fram allt hylja. Henni var ekki sama um útlit sitt,
fremur en kynsystrum henar um allar aldir. Hún stát-
aði aldrei í viðhafnarklæðnaði, en vænt þótti henni
samt um spegilbrotið sitt.“
Og enn fremur lokaorðin:
„Þetta er lítil saga, sem hefði getað orðið löng, um
olnbogabarn og lítilmótlega mannveru að dómi sam-
tíðarinnar, saga sem margir mundu telja bezt henta að
gleymdist um leið og grafin var sú, er átti hana. Það
var h'tið verk að skrásetja þessi brot. En þau mega sýna
kröfufrekri kynslóð nútímans hversu búið var að smæl-
ingjum og olnbogabörnum þjóðfélagsins fyrr á öldum.
María Kristrúnardóttir var þar ekki einsdæmi.“
Þessi ofanskráðu orð mín eru ekki dómur um bókina
Hrakhólar og höfuðból, heldur aðeins lítilsháttar um-
sögn, með því mig lengdi eftir, að sem flestir mættu
njóta svipaðs unaðar af innihaldinu og ég sjálfur. Fögn-
uður minn er þó miltlu meiri en svo að ég geti tjáð
hann með orðum. Höfundinn þekki ég ekkert persónu-
lega eins og áður er sagt og hef því enga tilhneigingu
til að ofmeta hann eða skjalla.
Meistari Magnús hefur orðið að kaupa snilli sína
dýru verði.
Enginn maður öðlast neitt nema á kostnað einhvers
annars. Og „þetta ammðu, sem maðurinn lætur í stað-
inn fyrir „þetta hitt“, er hann hreppir, er oftast það
sem manninn „vantar“ í heimsins augum.
Jafnvel ástinni verður leitandi snilldarinnar að fórna
— ef verkast vill. List konunnar, snilld hennar og þrá
er að elska og vera elskuð. En „starf“ mannsins og
óvissa í leit hans að listsköpun getur þar með orðið
andstæða og óvinur ástarinnar.
Að lokum þetta:
Er ég hafði lokið lestri bókarinnar: Hrakhólar og
höfuðból, varð mér á að segja vð sjálfan mig:
Bók bezt næst Njálu!
- Við bókaskápinn
(Framhald af bls. 321.)
íslenzkra heimila eru bækurnar, sem þar er hvarvetrta
að líta. Þar eru ekki einungis fagrar bækur, gulli prýdd-
ar, heldur miklu fremur lúnar bækur og snjáðar, sem
bera því ótvíræð vitni, að þær hafa verið dyggur föru-
nautur eigandans eða heimilisins, og lesnar oft og mörg-
um sinnum. Vafasamt mun vera, hvort bókaeign sé
jafnalmenn á heimilum í nokkru landi og hér. Víða
um lönd eru bækur einungis eign yfirstéttar og mennta-
manna, en alþýða manna bóklaus, nema að dagblöðum
og skemmtiritum. Hér fer því fjarri að bókaeign fari
eftir stétt manns eða starfi. En þótt bækur séu víða hér
manna á meðal, kvað samt allmikill munur vera á bóka-
eign eftir héröðum, en ekki verður það rakið hér, enda
ekki næg gögn fyrir hendi.
Vel valið heimilisbókasafn, þótt lítið sé að vöxtum,
er ein bezta eign hvers heimilis, og vissulega frjórra til
menningar en mörg stóru söfnin. Það er menningar-
auki, híbýlaprýði, gleðigjafi og fróðleiksbrunnur allt
í senn. Erfitt er að gefa algildar reglur um val í slík
söfn. Þar verður smekkur og áhugamál hvers og eins
að ráða, því að þau bókasöfn eru til notkunar en ekki
til þess að standa í skáp fyrir fordildarsakir. Mikils
væri um það vert, ef unnt væri að kenna börnum og
unglingum almennt að njóta samfélagsins við bækurn-
ar, þegar á ungum aldri. Ég efast ekki um, að þau
kynni myndu draga nokkuð úr því eirðarleysi og óróa,
sem svo mjög gætir meðal æskufólks. Þannig getur
heimilisbókasafnið orðið mikilvægur þáttur í uppeldi
þjóðarinnar.
Mikið er nú rætt um óhollar og spillandi bókmennt-
ir, bækur og blöð. Ekki verður því neitað, að margt er
nú prentað, sem betur væri óskráð, en þó held ég menn
mikli um of fyrir sér hættuna af slíkum bókum. Vér,
sem nú erum fullorðin, lásum í æsku þá reyfara, sem
fengust án þess tjón yrði að, og skyldi það ekki vera
líkt um allar kynslóðir. Ekki er þó svo að skilja, að ég
vilji mæla þessu dóti bót. Enda þótt margt af því sé
gagnslaust og meinlaust, þá er það óprýði í bókagerð
þjóðarinnar. Hins vegar fæ ég ekki neitað því, að ég
tel betra að lesa, jafnvel lélega bók eða blað, en að lesa
alls ekkert. Lesturinn fyllir upp tóm hugans, tengir
manninn við kyrrlátt heimalíf, og sá sem á annað borð
hefur tamið sér lestur bóka hverfur fyrr eða síðar að
því, sem honum er til sálubótar, jafnvel þótt hann
byrji lesturinn á hinum svonefndu sorpritum.
Lesandanum mun nú þykja furðu langt komið frá
upphafi þessa spjalls. En hvers er að vænta, þegar mað-
ur stendur við bókaskápinn, beinir augunum að hinum
ólíkustu bókum og strýkur mjúklega um kili hinna
fjarskyldustu bóka, allt frá Kapitólu og Felsenborgar-
sögum til Heimskringlu, Hómerskvæða og sálfrar Biblí-
unnar. En skápur safnandans rúmar það allt og miklu
meira. Og sá, sem ann bóklestri, les það allt og fær sig
aldrei fullsaddan. » St. Std.
Heima er bezt 335